ایران شرقی/

در حالیکه، دولت تازه ازبکستان خواستار همگرایی نزدیکتر منطقه‌ای شده است که برخی کارشناسان و تحلیلگران سیاسی معتقدند که «میرضیایف» سودای رهبری منطقه را در سر می‌پروراند. اما وجود برخی اختلافات دیرینه میان کشورهای آسیای مرکزی مانند محدودیت‌های مرزی بین قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و همچنین رقابت بین قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان بر سر قرارداد صادرات گاز به چین، روسیه، ایران و پاکستان مانع از این همگرایی منطقه‌ای می‌شود. و روسیه، عامل دیگری است که نقش مهمی در جلوگیری از اتحاد کشورهای آسیای مرکزی دارد، چراکه به باور این کارشناسان، همچنان روسیه است که منطقه را رهبری می‌کند.

اخیرا «شوکت میرضیایف»، رئیس‌جمهور ازبکستان در اعلامی رسمی که برخی کارشناسان بر این باورند که نشان از نقش منطقه‌ای جدید و قویتری برای تاشکند دارد، خواستار همکاری نزدیک‌تر میان پنج کشور آسیای مرکزی شده است. وی در یک کنفرانس بین‌المللی درباره آیندۀ آسیای مرکزی که در اوایل ماه نوامبر در شهر تاریخی «سمرقند» ازبکستان برگزار شد، تأکید کرد که وی از تلاش برای ایجاد "منطقه با ثبات، از لحاظ اقتصادی توسعه یافته و پررونق" حمایت می‌کند.
 «میرضیایف» در این رویداد که تحت حمایت سازمان ملل متحد و با حضور مقامات ارشد، دیپلمات‌ها و کارشناسان منطقه و کشورهای مشترک‌المنافع مستقل برگزار شد، گفت: من مطمئن هستم که هم کشورهای آسیای مرکزی و هم دیگر کشورها از این همکاری سود خواهند برد.

این در حالی بود که خود این رویداد و سخنرانی «میرضیایف»، هر دو غیر معمول بود. تلاش‌های اولیه در اتحاد منطقه‌ای پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، عمر کوتاهی داشته و بیش از یک دهه است که پنج کشور آسیای مرکزی درباره همکاری در مورد توسعه داخلی و اختلافات پایدار بر سر منابع آب، مرزها و حمایت از بازار داخلی، به طور جدی بحث نکرده‌اند. در واقع، ازبکستان تحت حکومت اسلام کریم‌اف، (رئیس جمهور سابق) اغلب مایل به همکاری منطقه‌ای نبود و تقریبا با هرگونه تلاشی در این زمینه مخالفت می‌کرد.

با توجه به عدم اعتماد بین رهبران دولتی در منطقه، طرح «میرضیایف» در بعضی موارد به عنوان تلاشی برای نمایاندن ازبکستان به عنوان مرکز سیاسی آسیای مرکزی تفسیر شده است. این در حالی بود که «میرضیایف» در کنفرانس سمرقند، گفت که از ابتدای سال 2017، میزان تجارت ازبکستان با منطقه به طور متوسط 20 درصد و با کشورهای خاص تقریبا 70 درصد افزایش یافته است. وی در مورد کشورهای دوردست‌ نیز گفت که آماده همکاری نزدیک‌تر با این کشورهاست، از جمله افزایش ترانزیت واردات از چین و خاورمیانه، هماهنگی نزدیک‌تر برای مبارزه با تروریسم و ​​افراط‌گرایی و تقویت روابط فرهنگی و بشردوستانه.

«فرخود تولیپوف»، تحلیلگر سیاسی در تاشکند، توضیح داد که این اقدامات به منظور تقویت اعتبار ازبکستان، یکی از اولویت های سیاست خارجی «میرضیایف»، صورت گرفته است. وی گفت: هیچ مانعی برای تحقق این هدف که ازبکستان رهبر منطقه شود، وجود ندارد بلکه چالش‌های دیگری در کار است از این جمله اینکه موفقیت اصلاحات «میرضیایف» از جمله در روابط منطقه‌ای، به شدت به حمکت و توانایی رهبری ملی وی بستگی دارد. در حال حاضر این موضوع بسیار اهمیت دارد که سیاست درست استراتژیک را توسعه دهیم.

اما «الکسلی مالاشنوکو»، پژوهشگر ارشد اندیشکده بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها، گفت که «میرضیایف» برای برتری منطقه‌ای کار نمی‌کند. وی در ادامه افزود: «میرضیایف» یک فرد عملگرا است و بر نیاز به گسترش همکاری منطقه‌ای تکیه می‌کند. او فکر می‌کند که ازبکستان می‌تواند نقش مهمی در منطقه ایفا کند اما به این فکر نیست که رهبر منطقه باشد. به گفته مالاشنکو، اگر «میرضیایف» بر نقش خود (به عنوان رهبر) تأکید می‌کرد روابطش را با همه خراب می‌کرد. وی همچنین گفت: روابط میان پنج کشور آسیای مرکزی آنقدر پیچیده است که شک دارم کسی بتواند نقش جدی برای رهبری منطقه ایفا نماید. بنابراین من فکر می‌کنم هیچ کس به طور جدی به دنبال رهبری نیست.

 «اژدر کورتف»، کارشناس آسیای مرکزی در موسسه مطالعات استراتژیک روسیه، نیز در مورد دیدگاه رهبری ازبکستان ابراز تردید نمود. کرتوف گفت: همکاری میان برخی از کشورهای آسیای مرکزی از جنبه‌های خاص امکان‌پذیر است، اما با توجه به تنش‌های تاریخی طولانی مدت و دیدگاه‌های متفاوت در مورد مسائل مختلف، بعید است که کشورهای آسیای مرکزی متحد شوند.

 آب، مساله اصلی رقابت در آسیای مرکزی است. قرقیزستان و تاجیکستان، با منابع عمده آب، مدتهاست که می‌خواهند پروژه‌های انرژی آبی را توسعه دهند و  این هشداری برای کشورهای پایین دست ازبکستان، قزاقستان و ترکمنستان است که هراس از دست دادن منابع آبی حیاتی خود را دارند.
با توجه به وابستگی شدید ازبکستان به صنعت پنبه آن، کریم‌اف به شدت با تلاش‌های قرقیزستان و تاجیکستان برای توسعه منابع انرژی آبی مخالفت کرد و  حتی در سال 2014 هشدار داد که مسئله آب، می‌تواند موجب بروز جنگ در آسیای مرکزی شود. در مقابل، «میرضیایف» در سفر سال گذشته خود به بیشکک گفت که اطمینان دارد که هیچ ایستگاه آبی بدون دخالت ازبکستان ساخته نخواهد شد و حتی اشاره کرد که ازبکستان می‌بایستی در چنین پروژه‌ای شرکت کند.

دیگر اختلافات طولانی مدت میان کشورهای آسیای مرکزی شامل محدودیت‌های مرزی بین قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و همچنین رقابت بین قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان بر سر قرارداد صادرات گاز به چین، روسیه، ایران و پاکستان است. اختلاف تاریخی میان تاجیکستان و ازبکستان در مورد بخارا در دوران اتحاد جماهیر شوروی نیز روابط دو کشور را بدتر کرده است.
اما «میرضیایف» در کنفرانس سمرقند گفت که "ما باید درک کنیم که امروز منطقه نیاز جدی به حل مسائل منطقه‌ای مشترک دارد" و خواستار ایجاد یک اجماع اقتصادی منطقه‌ای و همچنین تشکیل انجمن رهبران منطقه و جوامع تجاری شد. وی تاکید کرد که هدف، صرفا هماهنگی عملی در زمینه مسائل کلیدی است و افزود: هدف ما ایجاد یک سازمان جدید بین‌المللی آسیای مرکزی یا هر نهاد همگرایی با منشور و  بدنه چندملیتی نیست.

مسکو همچنان منطقه را رهبری می‌کند
پیشنهاد ازبکستان در مورد اتحاد منطقه‌ای، اولین تلاش آسیای مرکزی برای بهبود همکاری میان کشورها نیست. تلاش‌هایی برای ایجاد یک اتحادیه اقتصادی پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990 صورت گرفت.
«اورزبیک مولدالیف»، یکی از کارشناسان امنیتی منطقه، گفت که در آن دهه، علاقه به تشکیل یک اتحاد علیه تهدیدات و درگیری‌های مشترک منطقه‌ای مانند آنچه در تاجیکستان و افغانستان جریان داشت، وجود داشت. هنگامی که این مسائل کمتر شد، اهمیت همکاری مشترک نیز کاهش یافت. و این «نورسلطان نظربایف»، رئیس جمهور قزاقستان بود که اغلب ایده های بلندپروازانه‌ای درباره همکاری منطقه‌ای، مطرح می‌کرد. به نظر می‌رسد، در طول دهه گذشته، نظربایف 77 ساله که 27 سال بر قزاقستان حکومت کرده است، علاقه کمتری به این مبحث نشان داده است.
«مالاشنکو» گفت: دیر یا زود، قزاقستان با موضوع انتقال قدرت مواجه خواهد شد و من نمی‌دانم که آیا این افراد جدید در مورد «رهبر منطقه‌ای شدن» نگرانی خواهند داشت.

«تلیپوف»، تحلیلگر سیاسی در تاشکند معتقد است که بعید است «نظربایف»، پیشنهادات رئیس‌جمهور ازبکستان در مورد همکاری منطقه‌ای را رد نماید با توجه به این که قزاقستان قبلا گفته بود که حاضر است نخستین کشور میزبان این گردهمایی غیررسمی رهبران آسیای مرکزی باشد که «میرضیایف» پیشنهاد آن را در کنفرانس سمرقند مطرح کرد.

طبق گزارش خبرگزاری tengrinews.kz، «نظربایف» در طول نشست امنیتی آستانه در روز 16 نوامبر گفت: پس از گذشت یک ربع قرن از استقلال کشورهای آسیای مرکزی، همه ما این موضوع را درک می‌کنیم که از آنجایی که ما تاریخ، مذهب، فرهنگ و ذهنیت مشترک داریم، باید با هم همکاری کنیم، به یکدیگر کمک کنیم و با هم امنیت این منطقه را تضمین کنیم.

عامل دیگری که نقش مهمی در جلوگیری از اتحاد کشورهای آسیای مرکزی ایفا کرد، تجدید فعالیت روسیه بود. در سال 2005، «همکاری آسیای مرکزی» (CAC) (آخرین نمونه بارز یک اتحادیه اقتصادی) پس از آن که چهار عضو منطقه‌ای به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه پیوستند، منحل شد.
«مولدالیف»، کارشناس امنیتی منطقه در ادامه گفت: روسیه به عنوان ناظر به این اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوست و پس از آن عضو اتحادیه شد. چرا ما باید به اتحادیه اقتصادی «همکاری آسیای مرکزی» نیاز داشته باشیم؟ وی در جواب این سوال که آیا روسیه از اتحاد کشورهای آسیای مرکزی حمایت می‌کند، گفت: به هیچ وجه، این به نفع کشورهای آسیای مرکزی نیست. اینها تنها پنج کشور مجاور هم هستند که به هم می‌پیوندند و از روسیه تقاضای کمک می‌کنند.