ایران شرقی/

عربستان سعودی و پاکستان در بسیاری از زمینه‌ها در تلاش برای تعمیق و ساختار بخشیدن به مناسبات خود هستند؛ مناسباتی که از دیرباز، بر اساس کیفیت رابطه بین پادشاهان و نخست‌وزیران دو کشور تعیین می‌شده است.
 
شاهزاده «ترکی الفیصل» رئیس سابق سرویس اطلاعاتی عربستان سعودی، زمانی رابطه بین عربستان و پاکستان را چنین توصیف کرده بود: نزدیک‌ترین رابطه بین دو کشور جهان، بدون اینکه هیچ پیمان رسمی بین آنها وجود داشته باشد. خود شاهزاده «فیصل» بیش از سه  دهه در حوزه تصمیم‌سازی عربستان فعال بود و در تمام دورانهای  تهاجم شوروی به افغانستان، اولین جنگ خلیج (فارس)، لشگرکشی به افغانستان و دیپلماسی دفاعی پس از 11 سپتامبر، بر رابطه نزدیک بین دو کشور نظارت داشت.

البته به نظر می‌رسد در این مدت، مشکلاتی در مناسبات عربستان و پاکستان وجود داشته است. مخالفت پارلمان پاکستان با مشارکت نظامی اسلام‌آباد در ائتلافِ تحت رهبری سعودی در جنگ یمن، بحث‌ها و سئوالاتی را درباره ماهیت رابطه استراتژیک بین دو کشور به وجود آورد. اما تصمیم پاکستان برای ملحق نشدن به متحدان سعودی خود در این جنگ، عمدتا به خاطر مشغله‌های داخلی این کشور بود؛ از جمله نبرد با القاعده و طالبان و مقابله با شورشیان در منطقه بلوچستان واقع در جنوب شرق پاکستان. این مسائل از درون، پاکستان را فرسوده کرد و اسلام‌آباد را بر آن داشت تا از جنگ یمن فاصله بگیرد. این اقدام مانع از باز شدن یک جبهه جدید دیگر در مقابل ایران، حامی خارجی قدرتمند حوثی‌ها، شد که حتی می‌توانست موجب تشدید ناامنی‌ها در داخل پاکستان شود.

اما به رغم بی‌طرف ماندن پاکستان در جنگ یمن، رابطه بین عربستان و پاکستان همچنان قوی و تقریبا دست نخورده باقی مانده است. مارس 2016 پاکستان به همراه 20 کشور دیگر عرب و مسلمان در رزمایش «رعد شمال» که در شمال عربستان انجام شد شرکت کرد و ژنرال «راحیل شریف» فرمانده سابق ارتش پاکستان نیز به عنوان فرمانده «اتحاد نظامی اسلامی برای مبارزه با تروریسم» انتخاب شد. با این حال، به اعتقاد بسیاری از ناظران، طی این سال‌ها، رابطه بین عربستان و پاکستان بیش از آنکه مبتنی بر ارتباط نهادهای رسمی دو کشور باشد، عمدتا ریشه در روابط شخصی موجود بین پادشاهان سعودی و نخست وزیران پاکستانی داشته است.
 
سال‌های زیادی است که رابطه بین این دو کشور براساس یک ویژگی خاص تعریف شده است: انتقال جریان سرمایه از سوی سرمایه‌گذاران سعودی در بخش‌های مختلف به سمت پاکستان و در عوض، استفاده از همکاری نظامی اسلام‌آباد. طبق آخرین آمار موجود، ارزش مبادلات تجاری بین دو کشور از اواسط سال 2012 تا اواسط سال 2013 حدود پنج میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که طی دهه گذشته (از سال 2002 تا 2012)، ارزش مبادلات تجاری به حدود 30.7 میلیارد دلار رسیده است. انگیزه عربستان از سرمایه‌گذاری در پاکستان، صرفا مالی نبوده چون سعودی‌ها کمک‌‌های خود را در سخت‌ترین برهه‌های زمانی به این کشور ارائه کرده‌اند، بدون اینکه منافع تجاری مستقیمی در آن داشته باشند. برای مثال، در زمان وقوع زمین لرزه سهمگین بلوچستان در سال 2005، عربستان مبلغ 10 میلیون دلار کمک بشردوستانه به پاکستان اعطا کرد. همچنین زمانی که سیلاب در سال‌های 2010 و 2011 شهرهای پاکستان را درنوردید، عربستان یک کمک 170 میلیون دلاری را برای انجام برنامه‌های کمک رسانی و بازسازی در مناطق خسارت دیده در اختیار مقامات پاکستانی قرار داد. ژانویه 2018، عربستان و پاکستان توافق کردند تا با امضای یک توافقنامه تجارت ترجیحی که همسو با «چشم انداز 2030» ولیعهد «محمد بن سلمان» بود، روابط تجاری خود را تقویت کنند. گفته می‌شود که این اقدام، تلاشی برای از کمرنگ کردن نقاط مبهم موجود در مناسبات دو کشور بوده است؛ نقاطی که در آن مشخص نیست دقیقا چه توافقاتی و توسط چه کسانی به امضا رسیده است.
 
علاوه بر این، روابط نظامی بین ریاض و اسلام‌آباد به اوایل دهه 1960می‌رسد، زمانی که ارتش پاکستان به تشکیل نیروهای مسلح سعودی کمک کرد. اسلام‌آباد همچنین با تقدیم اولین جت‌های جنگنده خود به «نیروی هوایی سلطنتی سعودی»، به نیروی هوایی این کشور کمک کرد. در حال حاضر بیش از 1200 مربی پاکستانی در بخش‌های مختلف نظامی و امنیتی عربستان در وزارت کشور و نیروهای مسلح مشغول فعالیت هستند.

اما در حال حاضر، با توجه به اصلاحات نظامی و سیاسی که در عربستان در جریان می‌باشد (و براساس آن پادشاهی سعودی به دنبال اجرای سند «چشم انداز 2030» است) عربستان سعودی و پاکستان امیدوارند بتوانند به سمت یک مشارکت استراتژیک‌تر حرکت کنند. سعودی‌ها به تازگی دو هیئت نمایندگی مهم را با هدف ارزیابی موقعیت‌های تجاری و روابط دفاعی، تبادل اطلاعات در زمینه مبارزه با تروریسم و تشکیل کارگروه‌های استراتژیک به منظور مدیریت تحولات آتی در مناسبات دو کشور، به اسلام‌آباد اعزام کرده‌اند.

ماه فوریه، ولیعهد عربستان (که پست وزارت دفاع را نیز بر عهده دارد) در ریاض میزبان ژنرال «قمر جاوید باجوا» رئیس ستاد ارتش پاکستان بود تا درباره روابط نظامی دو جانبه، با محوریت چگونگی تقویت و توسعه آموزش‌های نظامی، انجام رزمایش‌های مشترک و تبادل تجربیات نظامی، با وی مذاکره کند. سعودی‌ها در زمینه مبارزه با تروریسم از پاکستان حمایت کرده‌اند. «عادل الجبیر» وزیر خارجه عربستان، در نشست خبری اخیر خود، ضمن تمجید از شریک پاکستانی خود عنوان کرد که اسلام‌آباد باید تجربیات خود در زمینه جنگ با ترور را در اختیار جهانیان قرار دهد.
 
مهم‌تر اینکه، به نظر می‌رسد عربستان و پاکستان علاقمند به ایجاد یک رابطه امنیتی در هم تنیده و وابسته به هم هستند، آن هم به شکلی که این رابطه مشکلی در مناسبات هر یک از طرفین با دیگر کشورها ایجاد نکند. برای مثال، عربستان در حال تقویت روابط استراتژیک خود با هند است بدون اینکه مناسبات‌اش با پاکستان را به مخاطره اندازد. به طور مشابه، پاکستان نیز به سعودی‌ها توضیح داده که گرچه حضور در جنگ یمن هرگز در دستور کار ارتش پاکستان قرار نداشته است اما اسلام‌آباد هر جا و هر زمان که لازم باشد از عربستان دفاع خواهد کرد. پاکستان به رغم نزدیکی اخیرش با ایران، آشکارا نشان داده است که با موضع‌گیری در برابر مداخلات ایران در امنیت منطقه خلیج (فارس) و همچنین امنیت داخلی عربستان، از منافع سعودی‌ها حمایت می‌کند. عربستان هم در عوض در جریان نشست «سازمان همکاری اسلامی»، از پاکستان در موضوع مناقشه کشمیر حمایت کرده است.

به علاوه، عربستان سعودی به تازگی اعلام کرده است که به پروژه «کریدور اقتصادی چین ـ پاکستان» ( یک پروژه استراتژیک عظیم که در سند «چشم انداز 2025» پاکستان پیش‌بینی شده) ملحق خواهد شد و با سرمایه‌گذاری در «بندر گوادر» زمینه تقویت تعاملات تجاری بین دو کشور را فراهم خواهد آورد. به طور هم زمان، وب سایت انگلیسی زبان عربستان موسوم به «عرب نیوز» یک بخش خاص را برای پاکستان راه اندازی کرده است که این اقدام تاکنون درباره کشور دیگری سابقه نداشته است.

در مجموع، چنین به نظر می‌رسد که رابطه پاکستان و عربستان در حال حرکت به سمت یک مسیر استراتژیک است؛ رابطه‌ای که بیشتر  ساختارمند  شده و به شکل فزآینده‌ای منافع استراتژیک دو کشور در آن لحاظ می‌شود.
انتهای مطلب/