تاجیکستان در مورد ساخت یک خط آهن جدید که این کشور را از طریق ازبکستان به روسیه مرتبط می‌سازد، صحبت می‌کند. این در حالی است که تاجیکستان در بیانیه صادر شده در مورد این پروژه از الفاظی استفاده کرد که مستمسک وزارت امور خارجه ترکمنستان قرار گرفت و منجر به صدور بیانیه‌ای به همان اندازه نابخردانه از سوی ترکمنستان گردید.
ایران شرقی/ در این مقاله به بررسی دلایل کشمکش اخیر بین ترکمنستان و تاجیکستان که شدیدترین اختلاف میان این دو کشور آسیای مرکزی در سال‌های اخیر بوده، پرداخته شده است.
تاجیکستان در مورد ساخت یک خط آهن جدید که این کشور را از طریق ازبکستان به روسیه مرتبط می‌سازد، صحبت می‌کند. این در حالی است که تاجیکستان در بیانیه صادر شده در مورد این پروژه از الفاظی استفاده کرد که مستمسک وزارت امور خارجه ترکمنستان قرار گرفت و منجر به صدور بیانیه‌ای به همان اندازه نابخردانه از سوی ترکمنستان گردید. در حالی که تاجیکستان استارت این بدگمانی را زده بود، اما این روزها عشق‌آباد، نگرانی‌هایی مهم‌تر از مسئله یک خط راه آهن جدید از تاجیکستان به روسیه دارد.
در بیانیه روز 24 ژانویه، «عثمان قلندروف» معاون رئیس شرکت راه آهن دولتی تاجیکستان، با اشاره به خط راه‌آهن جدید گفت که این طرح، ترکمنستان را دور می‌زند. در همین حال، روز 25 ژانویه، وزارت خارجه ترکمنستان با انتشار بیانیه‌ای، اظهارات قلندروف را "غیر اخلاقی" و "غیر دوستانه" خواند.
همچنین، وزارت خارجه ترکمنستان در این بیانیه، خاطر نشان کرد که ترکمنستان تعدادی پروژه‌های خاص را با تاجیکستان با هدف گسترش همکاری بیشتر بین دو کشور در حوزه ارتباطات و حمل و نقل، آغاز کرده است. وزارت امور خارجه ترکمنستان در ادامه افزود: بیانیه‌ای که توسط یکی از رؤسای راه آهن تاجیکستان منتشر شده است به تلاش‌های عملی برای رسیدن به اهداف ذکر شده در بالا کمکی نمی‌کند.
با این حال، یک نگاه گذرا به نقشه نشان می‌دهد که برای احداث راه آهن از تاجیکستان از طریق ازبکستان به روسیه که از ترکمنستان نیز عبور کند، هیچ دلیلی وجود ندارد. این خط آهن برای گذر از ترکمنستان باید مسیر بسیار طولانی‌تری را به سمت غرب طی کند. بنابراین به نظر نمی‌رسد، این پروژه به خودی خود مشکل اصلی میان این دو کشور آسیای مرکزی باشد. ظاهرا، مشکل بر سر این است که یک مقام دولتی تاجیکستان علنا اعلام کرده که ترکمنستان از این پروژه کنار گذاشته شده است و این موضوعی است که دولت ترکمنستان را تحریک کرد و منجر به واکنش وزارت امور خارجه این کشور شد.
سازمان‌های حقوق بین‌المللی، همیشه منتقد ترکمنستان بوده‌اند اما تا کنون دولت‌ها این دیدگاه را نسبت به ترکمنستان نداشته‌اند. انزواطلبی ترکمنستان در 25 سال گذشته پس از استقلال آن، به عنوان یک سیاست دولتی "بی‌طرفی مثبت"، این کشور را از منازعات، درگیری‌ها و اتحادهای بین‌المللی دور نگه داشته است و نام ترکمنستان در بیشتر بیانات سیاسی مقامات رده بالای کشورهای دیگر، زیاد به چشم نمی‌خورد. اما این وضعیت به تازگی تغییر کرده است.
یکی از این تغییرات، حمله لفظی مقامات ایرانی در آغاز ماه ژانویه بود، پس از اینکه عشق آباد به خاطر بدهی‌های پرداخت نشده ایران، صادرات گاز به این کشور را متوقف کرد. شرکت ملی گاز ایران اظهاراتی در مورد نقض قرارداد فی مابین، توسط ترکمنستان مطرح نمود و در نهایت وزارت خارجه ترکمنستان در واکنش به این اظهارات، برای دفاع از موقعیت ترکمنستان و مقصر دانستن ایران، دو پاسخ جداگانه صادر نمود. در همین راستا، یک سال قبل، پس از اینکه شرکت «گازپروم» روسیه توافق گازی با ترکمنستان و واردات گاز از این کشور را لغو نمود، مقامات ترکمنستان اظهارات مشابهی را مطرح نموده بودند.
پیش از آن نیز، اظهارات «نورسلطان نظربایف» رئیس‌جمهور قزاقستان در اواسط ماه اکتبر سال 2015، درست بعد از دیدار با «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه، در مورد مشکل‌ساز شدن وضعیت امنیتی در امتداد مرز ترکمنستان با افغانستان بود. وزارت امور خارجه ترکمنستان بیانیه‌ای منتشر کرد و از اظهارات طرف قزاقستان که ارتباطی با این موضوع ندارد، ابراز نگرانی نمود. در این بیانیه به نظربایف و دیگران توصیه شده بود که در آینده، اطلاعات خود را از منابع معتبرتر دریافت کنند و به این واقعیت که دولت و رسانه‌های افغانستان، وجود درگیری در شمال غرب افغانستان در نزدیکی مرز ترکمنستان را تایید می‌کنند، اعتنایی نکنند.
با این حال، سرویس امنیتی فدرال روسیه و «سازمان پیمان امنیت جمعی» به رهبری روسیه که شامل ترکمنستان نمی‌شود، نیز از اکتبر سال 2015 نگرانی‌هایی شبیه به اظهارات نظربایف ابراز کرده‌اند. به زعم برخی از کارشناسان، روابط ترکمنستان و تاجیکستان احتمالا تحت تاثیر کدورت‌های اخیر قرار نخواهد گرفت و در روز 26 و 27 ژانویه، جلسه کمیسیون بین دولتی ترکمنستان و تاجیکستان در مورد همکاری‌های تجاری-اقتصادی و علمی-فنی در عشق آباد برگزار شد.
این در حالی بود که بیانات وزارت خارجه ترکمنستان در مورد آغاز تعدادی پروژه‌های خاص با تاجیکستان که با هدف پیشبرد همکاری بین دو کشور انجام شده است، کاملا صحیح است. ترکمنستان، پیشنهاد صادرات برق و نفت را به تاجیکستان داده است اما تاکنون این امر به دلیل امتناع ازبکستان در مورد صادرات از طریق خاک این کشور، میسر نبوده است و این یکی از دلایلی بود که ترکمنستان و تاجیکستان برای ساخت خط راه آهن ترکمنستان-افغانستان-تاجیکستان (TAT) توافق نمودند که در نهایت در پایان سال 2016 ساخته شد.
مقامات ترکمنستان در حال حاضر ممکن است به این فکر باشندکه اگر تاجیکستان منافع خود را در TAT از دست بدهد، پروژه راه آهن جدید تاجیکستان از طریق ازبکستان، توسعه خواهد یافت. البته، در حال حاضر که «شوکت میرضایف»، رئیس‌جمهور جدید ازبکستان روی کار آمده است و وعده بهبود روابط با همسایگان آسیای مرکزی را داده است، می‌تواند فرصت‌های جدیدی برای همکاری بین ترکمنستان و تاجیکستان ایجاد نماید و طرح راه آهن TAT به زودی می‌تواند تبدیل به TUT (ترکمنستان-ازبکستان-تاجیکستان) که یک مسیر کوتاه‌تر و امن‌تر است، شود .
نکته قابل توجه این است که در زمانی که مشکلات اقتصادی، ترکمنستان را تحت فشار قرار داده، مشکلات دیپلماتیک این کشور نیز نمایان شده است. اخیرا در 27 ژانویه، گزارش‌هایی در رسانه‌های پاکستان منتشر شد مبنی براینکه خط لوله گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) به دلیل مشکلات مالی، یک سال به تاخیر خواهد افتاد. «قربانقلی بردی محمداف»، رئیس‌جمهور ترکمنستان، چندین سال است که وعده داده عملیات خط لوله «تاپی» تا سال 2019 به بهره‌برداری می‌رسد و ترکمنستان مسیر جدیدی برای صادرات سالانه 33 میلیارد متر مکعب گاز خود، خواهد داشت.
ترکمنستان با از دست دادن روسیه و احتمالا ایران به عنوان مشتریان گازی خود (دو کشوری که 10 سال پیش روی هم نزدیک به 50 میلیارد متر مکعب از فروش گاز ترکمنستان را به خود اختصاص داده بودند) به خط لوله تاپی، نیاز دارد. بنابراین بیانیه مختصر و مفید وزارت امور خارجه ترکمنستان به تاجیکستان ممکن است خردمندانه نباشد اما تا حدی قابل درک است و به نظر می‌رسد اخیرا هیچ چیز به نفع ترکمنستان پیش نرفته است.
دریافت صفحه با کد QR