نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان موسوم به یوناما گزارشی را درباره میزان تلفات غیرنظامیان از زمان به قدرت رسیدن طالبان در این کشور منتشر کرده است. هر چند از زمان به قدرت رسیدن طالبان، میزان تلفات غیر نظامیان کاهش یافته است اما تهدیدهای ناشی از حملات انتحاری و بمب‌های دست‌ساز کنار جاده‌ای و مغناطیسی (بخصوص برای برخی گروه‌ها) همچنان به قوت خود باقی است. طبق گزارش یوناما، حملات انتحاری که داعش خراسان متهم درجه اول آن است، مرگبارتر از گذشته شده‌اند و در هر حمله، به طور میانگین، تعداد بیشتری از غیرنظامیان کشته و زخمی می‌شوند. یوناما در این گزارش، به حملات متعدد صورت گرفته به عبادتگاه‌ها و شیعیان و همچنین به رفتارهای تند طالبان در قبال خبرنگارانی که در صدد تهیه گزارش از این حملات هستند اشاره می‌کند.

مطالعات شرق/

یوناما به تازگی، گزارشی را درباره میزان تلفات غیرنظامیان در افغانستان، از زمان به قدرت رسیدن طالبان در این کشور در 15 آگوست 2021، منتشر کرده است. هرچند از زمان به قدرت رسیدن طالبان، میزان این تلفات کاهش پیدا کرده اما تهدیدهای ناشی از حملات انتحاری و بمب‌های دست‌ساز کنار جاده‌ای و مغناطیسی (بخصوص برای برخی گروه‌ها) همچنان به قوت خود باقی است. طبق گزارش یوناما، حملات انتحاری که داعش خراسان متهم درجه اول آن است، مرگبارتر از گذشته شده‌اند و در هر حمله، به طور میانگین، تعداد بیشتری از غیرنظامیان کشته و زخمی می‌شوند. یوناما در این گزارش، به حملات متعدد صورت گرفته به عبادتگاه‌ها و هزاره‌ها و همچنین به رفتارهای تند طالبان در قبال خبرنگارانی که در صدد تهیه گزارش از این حملات هستند اشاره می‌کند. در نوشتار پیش رو، کیت کلارک کارشناس «شبکه تحلیلگران افغانستان»، ضمن بررسی این گزارش، تحلیل خود را از آن ارائه می‌کند.
 
پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در 15 آگوست 2021، آخرین مرحله از جنگ چند ده ساله افغانستان نیز به پایان رسید. این جنبش، طی چند هفته، توانست با شکست دادن آخرین نیروهای امنیتی بازمانده افغانستان، کنترل کل کشور را در دست گیرد. پایان یافتن جنگ بین سه بازیگر مسلح اصلی در دوران پسا 2001 (طالبان، نظامیان خارجی و نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی افغانستان)، سبب کاهش چشمگیر تعداد تلفات غیرنظامیان شد ـ هرچند که آن را به صفر نرساند.

در بازه زمانی 15 آگوست 2021 تا 30 می 2023 (بازه زمانی یوناما برای تهیه این گزارش)، تعداد 3774 مورد تلفات غیرنظامیان، شامل 1095 کشته و 2679 زخمی، به ثبت رسیده است. ارقام ارئه شده برای این دوره 21 ماهه، در مقایسه با گزارش‌های قبلی یوناما از سال 2009 به بعد، به طور چشمگیری کمتر شده است (به لحاظ میانگین تلفات ماهیانه غیرنظامیان). در سال 2009، میانگین تلفات غیرنظامیان در هر ماه تقریبا سه برابر بیشتر از آمار این 21 ماه بود؛ در سال 2016 نیز این رقم حدودا پنج برابر بیشتر بود.

بخصوص، کاهش تلفات غیرنظامیان از 15 مارس 2021 به بعد، در مقایسه با ماه‌های خشونت بار منتهی به سقوط کابل، چشمگیرتر هم هست. در سه ماهه آخر سال 2020، بدترین آمار از تلفات غیرنظامیان به ثبت رسیده است؛ در این دوره، برای اولین بار، آمار تلفات با ورود به فصل زمستان بیشتر شد. برای شش ماهه نخست سال 2021، یوناما حدود 5200 مورد مرگ و جراحت را ثبت کرد که حدود نیمی از آنها تنها طی دو ماه می و ژوئن رخ داده بود. شبکه تحلیلگران در واکنش به این آمار تلفات وحشتناک، چنین گزارش داد: «این تصور که تصرف مناطق توسط طالبان از 1 می بدون خونریزی بوده است، به واسطه گزارش شش ماهه یوناما درباره تلفات نظامیان خنثی می‌شود... افزایش صدمات وارده به غیرنظامیان، همزمان با تلاش طالبان برای تصرف اراضی بوده است.»

طی یک دوره حدودا دوازده ساله، از سال 2009 تا 30 ژوئن 2021 (زمانی که یوناما آخرین گزارش خود را در دوران قبل از به قدرت رسیدن طالبان منتشر کرد)، تعداد غیرنظامیان کشته یا زخمی شده در جنگ، حدود 55.041 نفر اعلام شد. البته اینها تلفاتی بودند که یوناما توانسته بود تأیید کند و آمار واقعی احتمالا از این هم بیشتر بوده است. وقفه‌ای که پس از به قدرت رسیدن طالبان، در خشونت‌های مرتبط با جنگ به وجود آمد، فوری و برای اکثر مردم بود و همچنان ادامه‌دار بوده است. خیلی از مردم، برای اولین بار طی این سال‌ها، توانسته‌اند به سفر بروند، بدون ترس از حملات توپخانه‌ای و هوایی به کشاورزی بپردازند و بدون نگرانی، به خرید یا به محل کار خود بروند. با این حال، خطر حملات، برای همه اقشار مردم کاهش پیدا نکرده است. هرچند خشونت در حال حاضر در سطح بسیار پایین‌تری است اما هنوز برخی گروه‌های خاص در معرض حمله قرار دارند. به علاوه، به نظر می‌رسد که بیشتر تلفات غیرنظامیان، آسیب جانبی ناشی از حمله به اهداف نظامی نبوده بلکه نتیجه حملات عمدی به غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی بوده است. 

تمرکز یوناما روی بمب‌های دست ‌ساز
طبق گزارش یوناما در بازه زمانی 15 آگوست 2021 تا 30 می 2023، حدود سه چهارم مجموع تلفات غیرنظامیان، مربوط به حمله با بمب‌های دست ساز بوده است. یوناما، هم حملات انتحاری (حمل بمب جاسازی شده در لباس‌هایی نظیر جلیقه‌های انتحاری توسط افراد) و هم بمب‌های کار گذاشته شده در خودروها، کنار جاده‌ها یا ساختمان‌ها را در این دسته قرار داده است. بالا بودن آمار تلفات در این دسته باعث شده است تا یوناما در این گزارش، توجه خود را معطوف به بمب‌های دست ساز و «تلفات ناشی از حملات کورکورانه با بمب‌های دست ساز به مناطق پرجمعیت، از جمله عبادتگاه‌ها، مدارس و بازارها» کند. علاوه بر این، در این گزارش به دو عامل دیگر تلفات از 15 آگوست 2021 نیز اشاره شده است: قتل‌های هدفمند (که باعث کشته و زخمی شدن 148 غیرنظامی شده است)؛ و افرادی که به واسطه بقایای مواد انفجاری به جای مانده از دوران جنگ کشته و زخمی شده‌اند ( 639 غیرنظامی).

یوناما اکثر تلفات حاصل از بمب‌های دست ساز در این دوره 21 ماهه را به گروه «داعش خراسان» (1.701) نسبت داده است اما تصریح می‌کند که «تعداد قابل توجهی از این تلفات (1095)... ناشی از حملاتی است که هیچ فرد یا گروهی مسئولیت آن را قبول نکرده و/یا یوناما نتوانسته است عامل آن را تأیید کند.» افزایش حملات منتسب به داعش خراسان، پس از دوره‌ای رخ داد که استفاده این گروه از این بمب‌ها کاهش یافته بود (تصویر ذیل را ببینید).