ایران شرقی/

پنجشنبه هفته گذشته، «یوری خاچاتوراف» دبیرکل سازمان پیمان امنیت جمعی از کشورهای عضو پیمان امنیت جمعی خواست تا برای مقابله با حمله احتمالی شبه نظامیان آمادگی لازم را داشته باشند. وی با ابراز نگرانی از افزایش حضور گروه‌های مربوط به «طالبان» و «داعش» در مناطق شمالی افغانستان گفت: تعداد آنها در حال حاضر حدود 7 هزار نفر را تشکیل می‌دهد و این یک خطر بسیار جدی است.
وی در ادامه ابراز اطمینان کرد که در ماه‌های آینده انتظار تشدید وضعیت را در این سمت نباید داشت زیرا شرایط اقلیمی مانع انجام عملیات نظامی در مناطق کوهستانی می‌باشد. اما با آمدن فصل گرما یعنی در فصل بهار سال آینده باید کشورهای عضو آماده مقابله با حملات احتمالی شبه نظامیان در مناطق مرزی تاجیکستان باشند.
خاچاتوراف در بخش دیگری از سخنان خود گفت: به زودی کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی به منظور نمایش توانایی و آمادگی خود در زمینه رد هرگونه حمله دشمن در صورت تلاش انجام چنین اقداماتی از سوی شبه نظامیان از سمت افغانستان به قلمرو تاجیکستان تمرینات مشترکی را برگزار می‌کنند.

بدنبال این اعلام، برخی رسانه‌های روسی نیز در توجیه ضرورت حضور و نفوذ نظامی در کشورهای جنوبی آسیای مرکزی، مبادرت به انتشار مطالبی کردند که برای اطلاع از مهمترین دلایل ذکر شده، مقاله «گولشات عبدالله‌یف» تهیه و ترجمه شده است که با متن کامل آن در ادامه آشنا خواهید شد.

در حال حاضر، واقعیت‌های ژئوپلیتیک مستلزم حضور گروه‌های نظامی برای تامین امنیت، به ویژه در منطقه آسیای مرکزی (که مرزهای جنوبی آن با افغانستان بی ثبات و خطرناک، همسایه‌اند) هستند. تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان دارای مرز مشترک با افغانستان هستند. در این قلمرو، طولانی‌ترین مرز، مرز 1400 کیلومتری تاجیکستان-افغانستان است. در ماه می سال 1992، ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان تصمیم گرفتند سازمان پیمان امنیت جمعی که یکی از وظایف اصلی‌اش جلوگیری از بی‌ثباتی منطقه آسیای مرکزی (به عنوان منطقه اصلی مسئولیت سازمان) است را ایجاد کنند.

نقش کلیدی سازمان پیمان امنیت جمعی

کشورهای مستقل مشترک المنافع پیمان امنیت جمعی - که پایه و اساسش را ماده 51 اساس‌نامه سازمان ملل متحد در مورد تحقق حق دفاع جمعی تشکیل می‌داد- را امضا کردند. در حال حاضر، در آسیای مرکزی وضعیت تروریستی بسیار متشنجی مشاهده می‌شود. دلیل ایجاد این وضعیت، افزایش تاثیر منفی درگیری‌های خاورمیانه بر این منطقه، از جمله از طریق جذب شهروندان جمهوری‌های آسیای مرکزی توسط شبه‌نظامیان به صفوف حامیان خود است. متأسفانه، وضعیت اقتصادی دشوار در یک سری از کشورهای منطقه نمی‌تواند مانع گسترش ایده‌های اسلام رادیکال شود.

در اواخر می سال 2017، در میز گرد اختصاص داده شده به 25-امین سالگرد سازمان پیمان امنیت جمعی، "جمعه قدیر آکینیف"، نماینده باشگاه کارشناسان منطقه‌ای جمهوری قرقیزستان ضرورت بررسی جامع چارچوب قانونی عملی برای ایجاد یک پایگاه نظامی اضافی در جنوب قرقیزستان را اعلام کرد. وی تاکید خاصی بر ضرورت ايجاد پلان نظامي در جنوب قرقیزستان داشت. نظر وی مورد تایید و حمایت "توکتوگل کاکچیکیف"، کارشناس مستقلی که تقویت تعامل بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی در منطقه را ضروری می‌داند، قرار گرفت.

چالش افغانستان

از سال 2014 در افغانستان وخامت سیستماتیک وضعیت نظامی مشاهده می‌شود: رشد فعالیت شبه‌نظامیان جنبش اسلامی طالبان و داعش، موارد مکرر تصرف مراکز اداری ولسوالی‌ها و استان‌ها توسط آنها، گسترش قاچاق مواد مخدر از طریق آسیای مرکزی. وضعیت نظامی در استان‌های شمالی افغان هم مرز با کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در وضعیت حادی قرار دارد.

در این راستا، خطرات نفوذ گروهک‌های تروریستی از افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی رو به افزایش است. رهبران سازمان پیمان امنیت جمعی از اینکه بسیاری از شبه‌نظامیان داعش که در مرز افغانستان و ترکمنستان متمرکز شده‌اند به مناطق غربی قزاقستان و از آنجا به شمال می‌روند هراس دارند. در اینجا می‌توان اقدامات شبه‌نظامیان برای انتقال گروه‌ها، تحویل سلاح و تشدید استخدام جوانان در صفوف افراط گرایان را در نظر گرفت. احتمال ایجاد اتحادیه‌های تاکتیکی با سایر سازمان‌های ممنوعه اسلامی در منطقه وجود دارد.

باید به حضور نظامی خارجی در قلمروی افغانستان توجه داشت. در سال 2014 "ماموریت جنگی" ناتو در افغانستان به پایان رسید، اما واحدهای آمریکا به منظور جنگ بعدی علیه چین، ایران و کشورهای دیگر همچنان در آنجا مستقر بودند. به جای عملیات ائتلافی "آزادی پایدار" که از زمان حمله تروریستی "القاعده" به نیویورک و واشنگتن در 11 سپتامبر سال 2001 ادامه داشت، عملیات آمریکایی "نگهبان آزادی" صورت گرفت. بعدها از سال 2015 عملیات مشترک ائتلاف "آتلانتیک شمالی" تحت عنوان "حمایت قوی" راه‌اندازی شد. پس از اینکه آمریکا "مادر همه بمب‌ها" را به منظور نابودی شبه‌نظامیان داعش در افغانستان انداخت، شبه‌نظامیان جنبش اسلامی ترکستان یک سری حملات تروریستی را سازمان‌دهی کردند.

بلافاصله پس از حملات تروریستی در افغانستان،"جیمز متیس"، وزیر دفاع آمریکا به همراه "جنس استولتنبرگ"، دبیرکل ناتو به طور غیر منتظره وارد افغانستان شد. دیدار آنها از قبل اعلام نشده بود. سپس "جان نیکلسون"، فرمانده ارشد ارتش ایالات متحده در افغانستان، از شبه‌نظامیان جنبش اسلامی ترکستان خواست تا با مذاکرات صلح‌آمیز موافقت کنند. همه این دیدارها بیشتر شبیه توافق ایالات متحده با رهبران سایه‌ای و فرماندهان زمینی شبه‌نظامیان است. آمریکا همچنین از طریق کانال‌های بسته به شبه‌نظامیان سلاح عرضه می‌کند.

تجهیز داعش و فرضیه حمایت آمریکا

عرضه محرمانه اسلحه به منطقه درگیری در زمان جنگ در افغانستان از سال 1980 مشاهده می‌شد. سپس آمریکا و سایر کشورها به حمایت از مجاهدینی که با نیروهای شوروی مبارزه می‌کردند پرداختند. به  تک تک گروهک‌ها با تایید سازمان سیا سلاح عرضه می‌شد. سرویس اطلاعاتی پاکستان مسئول تحویل سلاح‌ها بود. غرب مانند همیشه می‌تواند به نقاط ضعف کشور فشار بیاورد. "آتیکولا آمورخیل"،  ژنرال بازنشسته نیروهای هوایی افغانستان، اعلام کرد که در حال حاضر، آمریکا باید برای انتقال اعضای داعش به افغانستان و تحویل تجهیزات نظامی به این شبه‌نظامیان توضیحات لازم را ارائه دهد. این تنها مورد تعامل میان آمریکایی‌ها و تروریست‌های داعش در افغانستان در میدان جنگ نیست. موردی که جنگنده‌های آمریکایی حمله به اعضای جنبش اسلامی طالبان را در ولایت ننگرهار آغاز کردند و اعضای داعش را از محاصره آنها نجات دادند استثناء نبود.
نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان (که دولت مرکزی‌اش بسیار ضعیف است) به خود این اجازه را می‌دهند که بدون ترس در تصمیم‌گیری‌های رهبری کشور میزبان مداخله کنند.

منافع آمریکا در آسیای مرکزی

اخیرا، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، بیانیه‌ای در مورد تعیین نهایی استراتژی جدید در رابطه با افغانستان اعلام کرده است. وی جزئیات خاص را بیان نکرد، اما به وضوح توضیح داده که باید 4 هزار نفر به نیروهای نظامی فعلی که 8400 نفر برآورد شده‌اند ملحق شوند. افزایش حضور نظامی آمریکا در افغانستان در دراز مدت علاقه امریکا به همکاری با کشورهای آسیای مرکزی را چند برابر می‌کند. سفرهای مکرر نظامیان عالی رتبه آمریکایی نیز یک بار دیگر این موضوع را تایید می‌کند. اخیرا، سرلشگر "مایکل گارت"، فرمانده نیروهای زمینی فرماندهی مرکزی ایالات متحده به دوشنبه سفر کرده و در آنجا یک سری نشست‌ها در مورد مسائل مربوط به همکاری در حوزه امنیت و تقویت مرز تاجیکستان-افغانستان برگزار کرده است.

وی به منظور بحث و بررسی مسائل مشابه، به تاشکند و آستانه هم سفر کرد. احتمال دارد که این سفرها به منظور آماده‌سازی مکانیزم‌های اجرای استراتژی جدید ایالات متحده در مورد افغانستان که کشورهای آسیای مرکزی هنوز در آن نقش خاصی را ایفا می‌کنند، صورت گرفته باشند. یکی از وظایف ناتو در افغانستان – ایجاد پایگاه‌های هوایی بزرگ برای استقرار نیروهای هوایی - انجام شده است. در افغانستان، در طی 15 سال، 700 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شده است و به همین دلیل است که آمریکا  این کشور را ترک نخواهد کرد.

بنابراین، خط مرزی بزرگ کشورهای آسیای مرکزی با  افغانستان، توسط شبه نظامیان دو گروه تروریستی داعش و طالبان برای شکستن و نفوذ آماده می‌شود. براساس بیانیه "والری سمیریک‌اف"، معاون دبیرکل سازمان پیمان امنیت جمعی، گروه‌های داعش در مرز با ترکمنستان متمرکز می‌شوند. در راستای وخامت وضعیت در افغانستان، سازمان پیمان امنیت جمعی تا پایان سال جاری یک سری اقدامات بزرگ در قلمروی یکی از کشورهای آسیای مرکزی انجام می‌دهد. اما هنوز مشخص نیست که در کدام یک از کشورهای آسیای مرکزی این اقدامات انجام خواهد شد. مشکل اینجاست که ترکمنستان به شدت از ورود به سازمان پیمان امنیت جمعی و انجام اقدامات مشترک با این سازمان پیرامون تقویت مرز خود با افغانستان امتناع می‌ورزد.

ازبکستان هم مشارکت خود در سازمان پیمان امنیت جمعی را در سال 2012 متوقف کرده است و در حال حاضر، تاشکند هم مانند عشق آباد در برنامه‌های سازمان پیمان امنیت جمعی حضور ندارد. در حال حاضر، وظیفه مشترک اصلی، اتحاد تمام کشورهای منطقه آسیای مرکزی به منظور مخالفت توده‌ای با تهدید مشترک تروریسم است. در ماه می سال 2017، سپهبد "یوری خلچاتوراف"، نماینده ارمنستان وظایف دبیر کل سازمان پیمان امنیت جمعی را به عهده گرفت. ممکن است تغییر رهبری سازمان پیمان امنیت جمعی بر موضع تاشکند و عشق آباد تاثیر بگذارد.
بنابراين، در نتیجه تغييرات سريع در وضعيت بين‌المللي، تنها تلاش‌هاي مشترک کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی و ديگر کشورهای آسياي مرکزی قادر به دفاع از حق حاکميت و تماميت ارضي آنها خواهد بود. قابلیت همکاری بالا و بهبود مداوم آموزش‌های رزمی گروهک‌های ائتلاف امکان واکنش به موقع به همه تهدیدات موجود و بالقوه را فراهم می‌آورد.