منطقه آسياي‌مركزي و افغانستان با حدود 95 ميليون نفر جمعيت، طي يک‌دهه اخير در حوزه‌هاي مختلف ژئوپليتيکي (محل تلاقي قدرت‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي)، ژئواستراتژيکي، ژئواکونوميکي (منابع عظيم انرژي؛ به ويژه نفت و گاز حوزة خزر) و ژئوکالچري (به ويژه در چهارچوب نظريه برخورد تمدن‌هاي هانتينگتون) داراي اهميتي روزافزون در نظام بين‌المللي گرديده‌است. در این میان طی سال‌های اخیر حضور چین و هند به عنوان قدرت‌های اقتصادی نوظهور و از سویی دیگر رشد جریان افراط در منطقه بر میزان اهمیت آسیای‌مرکزی و افغانستان افزوده است.

اين موقعيت مهم ژئوپلتيكي در کنار ظرفیت‌های ترانزيتي، برخورداري از ذخاير عظيم انرژي و معدني، همسايگي با قدرت‌هاي نوظهوري مانند روسيه، چين، هند و ايران و قدرت‌گيري جريان افراط، موجب توجه و افزايش رقابت قدرت‌هاي بزرگ منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي جهت بسط، توسعه نفوذ و مديريت فرايندهاي سياسي، امنيتي، اقتصادي و ترانزيتي در اين منطقه شده است. تحولات آسیای مرکزی و افغانستان، تاثير مستقيم و عميقي بر منافع و امنيت ملي کشورهای منطقه از جمله جمهوری اسلامی ایران داشته و خواهد داشت.

به‌ دلایل ذکر شده، در سال 1393 جمعی از کارشناسان علاقمند به تحولات اين حوزه، مبادرت به تاسيس مرکزی تحت عنوان موسسه مطالعاتی آسیای مرکزی و افغانستان (ایران شرقی) در شهر مشهد نمودند.
دليل استقرار موسسه ايران شرقي در شهر مشهد نيز، جايگاه و اهميت استان خراسان‌رضوي در توسعه مراودات سياسي- اقتصادي، فرهنگي جمهوري اسلامي ايران با كشورهاي اين منطقه است. اين استان با برخورداري از بيش 1800 کيلومتر مرز مشترک با افغانستان و ترکمنستان و پنج گذرگاه بين‌المللي به همراه سيستم جامع و پيشرفته حمل و نقل هوايي، ريلي و جاده‌اي، جزو مراکز مهم ترانزيتي در منطقه محسوب مي‌شود.

 موسسه مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان (ایران شرقی) بر آن است تا فعالیت‌های علمی، موضوعات و تحولات حوزه هدف را بی‌طرفانه و مستقلانه تجزیه، تحلیل و سیاست‌پژوهی کند.

ایران شرقی تنها موسسه مطالعاتی ایرانی است که این حوزه را به گونه تخصصی تحت مطالعه قرار داده است.