موسسه مطالعات راهبردي شرق - نگاهی به تحولات افغانستان در سالی که گذشت

مطالعات شرق/

عبدالرحیم کامل؛ کارشناس افغانستانی

این یک امر مسلم است که تحولات یک کشور، بخصوص تحولات سیاسی، ماهیت سیال دارند و ثابت نمی‌مانند لذا این گونه نیست که هر آنچه در گذشته رخ داده، الزاما در آینده نیز تکرار شود، لیکن اینگونه هم نیست که آینده کاملا فارغ از گذشته شکل بگیرد،لذا بررسی تحولات یک سال گذشته می‌تواند مسیر تحولات سال پیش رو را تا حدودی برای تحلیلگران روشن کند. به همین منظور و برای کمک به درک بهتر از آینده ، در این‌ مطلب تلاش شده است تا وقایع و تحولات افغانستان در سال 1401 حتی‌الامکان به صورت واقعه‌نگاری و گزارشی تهیه و تنظیم گردد تا خواننده بتواند روند تحولات افغانستان را در طول یک سال گذشته مد نظر قرار داده و بدون پیش‌داوری، چشم اندازی از مسیر تحولات آینده افغانستان را تا حد ممکن در ذهن خود ترسیم کند.

1. سیاست خارجی

حکومت طالبان، بهار 1401 را با اولین مهمان خارجی آغاز کرد. وانگ‌یی، وزیر امور خارجه‌ چین در سفری به کابل، با مقام‌های ارشد طالبان دیدار و گفت‌وگو کرد. پس از این دیدار در پانزدهم حمل/فروردین، مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه‌ حکومت سرپرست طالبان اعلام کرد که چین با حضور دیپلمات‌های این گروه در سفارت افغانستان در پکن موافقت کرده است.
در یک اتفاق دیگر در روز ۱۹حمل/فروردین، در درگیری نیروهای مرزی طالبان با نظامیان پاکستانی در ولایت نیمروز، بر اثر شلیک نیروهای طالبان به یک بالگرد نظامی پاکستان، یک ژنرال پاکستانی زخمی شد و روابط بین دو کشور رو به تیرگی رفت.
در 20 حمل/فروردین، روسیه سفارت افغانستان را در مسکو به دیپلمات‌های طالبان واگذار کرد. دو روز پس از این اتفاق در 22 حمل/فروردین، عده‌ای با طرح ادعاهایی مبنی بر آزار و اذیت مهاجرین افغانستانی در ایران، در مقابل کنسولگری این کشور در هرات، دست به اعتراض زدند و با آتش کشیدن در ورودی ساختمان کنسولگری ایران در هرات، به طرف آن سنگ پرتاب کردند. این اعتراض‌ها، علاوه بر هرات در کابل نیز ادامه یافت و یک روز بعد در ۲۳ حمل/ فروردین، وزارت خارجه‌ ایران با احضار کاردار سفارت افغانستان در تهران، به حملات انجام‌شده به سفارت ایران در کابل و کنسولگری آن کشور در هرات، به‌شدت اعتراض و فعالیت بخش‌ کنسولی نمایندگی خود را متوقف کرد.
در 27حمل/فروردین، دولت پاکستان با ادعای فعالیت تحریک طالبان پاکستان (TTP) از خاک افغانستان علیه این کشور، بخش‌هایی از ولایت‌های خوست و کنر را در شرق افغانستان مورد حمله هوایی قرار داد که در نتیجه دست‌کم ۴۷ غیر نظامی کشته شدند.
در 12 جوزا/خرداد، برای نخستین‌بار پس از حاکمیت مجدد طالبان، یک هیأت بلند پایه‌ از وزارت خارجه هند به کابل سفر کرد و با مقامات دولت طالبان دیدار و گفتگو کرد.
در۳ اسد/مرداد، کنفرانسی تحت عنوان "امنیت و توسعه اقتصادی افغانستان" با شرکت نمایندگان حدود بیست کشور و هیأتی از مقام‌های ارشد طالبان در شهر تاشکند پایتخت ازبکستان برگزار شد.
در 25 اسد/مرداد، امیرخان متقی وزیر خارجه دولت موقت طالبان در دیدار با حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان، بهادر امینیان سفیر و سید حسن مرتضوی معاون سفیر ایران در افغانستان، بر تحکیم روابط میان این دو کشور همسایه تأکید کرد.
در ۸ سنبله/شهریور، شورای امنیت سازمان ملل متحد نشست پر تنشی را در مورد افغانستان برگزار کرد و نمایند‌گان کشورهای روسیه، چین و امریکا یکدیگر را به غفلت و سست عملی در مورد افغانستان متهم کردند.
در 14 سنبله/شهریور، قلندر عباد وزیر بهداشت طالبان در رأس یک هیأت وارد ایران شد و با شماری از مقامات این کشور دیدار و گفتگو کرد.
در ۲۱ سنبله/شهریور، گزارشگر ویژه کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد گزارش مفصل خویش را در باره افغانستان به جلسه این سازمان در ژنو ارائه کرده و وضعیت افغانستان را تاریک توصیف کرد.
در۲میزان/مهر، جو بایدن رئیس جمهور آمریکا طی حکمی به موقعیت افغانستان به عنوان "متحد اصلیِ خارج از ناتوی آمریکا" پایان داد.
در۱۶ میزان/مهر، تظاهرات گسترده در بسیاری از کشورها، زیر عنوان "نسل کشی هزاره‌ها را متوقف کنید" به راه افتاد.
همچنین در۱۶ میزان/ مهر، دیوید کوهن معاون سازمان اطلاعات آمریکا (CIA) و توماس وست نماینده ویژه دولت آمریکا در امور افغانستان با عبدالحق وثیق رئیس استخبارات طالبان در دوحه قطر باهم دیدار کردند.
در۲۰ عقرب/آبان، اعضای مجمع عمومی سازمان ملل متحد طی یک قطعنامه از گسترش جرایم سازمان یافته و گروه‌های تروریستی در افغانستان ابراز نگرانی کردند.
در ۲۵ عقرب/آبان، نشست مشورتی درباره‌ افغانستان موسوم به «فرمت مسکو» با حضور نمایندگان ویژه‌ کشورهای روسیه، چین، پاکستان، ایران، هند، قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان در پایتخت روسیه دایر شد.
از دیگر سو، پس از تیره شدن روابط سیاسی طالبان و پاکستان بر سر درگیری‌های مرزی، فعالیت تحریک طالبان پاکستان و حملات پاکستان بر ولایات خوست و کنر، در هشتم آذر/قوس حنا ربانی وزیر مشاور در امور خارجی پاکستان در صدر هیئتی به کابل سفر و با مقامات طالبان دیدار کرد اما تغییری در سردی فضای روابط بین دو کشور ایجاد نشد.
در۶ جدی/دی، شورای امنیت سازمان ملل متحد با صدور بیانیه‌ای نگرانی عمیق خود را از اعمال محدودیت‌های روبه افزایش علیه زنان در افغانستان ابراز کرد.
در اول دلو/بهمن، حسن کاظمی قمی نماینده ویژه رئیس جمهور ایران در امور افغانستان با حفظ سمت، به عنوان سفیر این کشور وارد کابل شد و رسما آغاز به کار کرد.
در۳ حوت/اسفند، خواجه آصف وزیر دفاع پاکستان در رأس یک هیأت بلند پایه نظامی با حضور رئیس استخبارات پاکستان (آی‌اس‌آی) به کابل آمد و با ملا برادر دیدار کرد.
در 5 حوت/اسفند، شمس الدین پهلوان دادستان کل دولت طالبان در رأس یک هیأت وارد ایران شد و با شماری از مقام‌های این کشور دیدار و گفتگو کرد.
پس از ترمیم نسبی روابط افغانستان و پاکستان، در یک تلاش دیگر، دولت طالبان با اعزام سرپرست و دیپلمات‌های جدید به تهران، در روز 7 حوت/اسفند، رسما سفارت افغانستان در ایران را تحویل گرفت. به دنبال آن، دولت طالبان، در روز 9 حوت/ اسفند، اداره کنسولگری افغانستان در استانبول ترکیه را نیز به عهده گرفت.
در ۱6 حوت/اسفند، اتحادیه اروپا «ندا محمد ندیم» سرپرست وزارت تحصیلات عالی و «محمد خالد حنفی» سرپرست وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان را به اتهام «خشونت در برابر زنان و دختران، نقض جدی حقوق بشر و محروم‌کردن سیستماتیک دختران زنان از حضور در مدارس و دانشگاهها‌» تحریم کرد.
از سوی دیگر در همین روز، نشست نمایندگان کشورهای همسایه در باره برقراری صلح و ثبات در افغانستان در شهر تاشکند ازبکستان برگزار گردید.
در۱۶حوت/اسفند، نخستین نشست «کارگروه مشترک هند و آسیای مرکزی در مورد افغانستان» با حضور نمایندگان ویژه و مقام‌های ارشد هند، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در دهلی نو، پایتخت هند برگزار شد. در این نشست بر تشکیل یک ساختار سیاسی فراگیر در افغانستان تأکید شد.
در ۲۵ حوت/ اسفند، شورای امنیت سازمان ملل متحد مأموریت هیأت معاونت این سازمان در افغانستان (یوناما) را برای یک سال دیگر تمدید کرد.
آخرین موضوع در بخش سیاست خارجی افغانستان در سال گذشته اینکه، دیپلمات‌های اعزامی طالبان، در ۲۲ حوت/اسفند، کنترل کنسولگری افغانستان در ابوظبی را به دست گرفتند.
مروری بر تحولات افغانستان در بخش روابط خارجی این کشور نشان می‌دهد که دست‌آورد طالبان در ماه‌های پایانی سال گذشته، در راستای گسترش روابط منطقه‌ای تا حدودی برجسته و تعیین کننده بوده است.
علاوه بر آن پذیرش دیپلمات‌های دولت طالبان توسط کشورهای چین، روسیه، پاکستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران، ترکیه و امارات متحده عربی و همچنین دیدوبازدید نمایندگان کشورها و سازمان‌های بین‌المللی با مقام‌های حکومت طالبان، نشان دهنده این است که روند شناسایی دولت طالبان به صورت دوفاکتو از سوی کشورهای مختلف انجام شده است.
با این‌ وجود، به دلیل برخی معیارهای حقوقی الزام‌آور از جمله مسئله عدم مشروعیت حقوقی حکومت طالبان، عدم تشکیل دولت‌فراگیر توسط طالبان، مسأله آموزش دختران و حضور برخی گروه‌های ستیزه‌جو و جدایی طلب در افغانستان و دیگر مسائل مربوط به حقوق اساسی شهروندان افغانستان، موضوع شناسایی رسمی حکومت طالبان در زمان نزدیک چندان محتمل به نظر نمی‌رسد.
به رغم فشارهای جامعه بین‌المللی و اعمال محدودیت‌های مختلف بر حکومت طالبان از جمله محدودیت سفر و اعمال تحریم‌های مالی و اقتصادی بر مقام‌های دولت طالبان، هنوز حکومت طالبان برای تشکیل دولت فراگیر و رعایت تعهدات الزام‌آور بین‌المللی دست به اقدام مؤثری نزده است.

2. امنیتی

در بخش امنیتی، متأسفانه بهار سال 1401 در افغانستان با حوادث خونین و پیاپی آغاز شد. در هفته دوم بهار، با وقوع یک انفجار خونین در سرای شهزاده - بزرگترین مرکز تبادل ارز افغانستان- دست کم یک نفر کشته و ۵۹ تن دیگر زخمی شدند.
12 حمل/ فرودین، در اثر چندین انفجار در شهرک جبرئیل ولایت هرات دست کم سی تن کشته و زخمی شدند.
پس از این حوادث در سحرگاه روز شنبه 27 حمل/فروردین، با حملات هوایی ارتش پاکستان به بخش‌های از ولایت‌های خوست و کنر در شرق افغانستان، دست‌ کم ۴۷ غیر نظامی کشته شدند.
در یک اتفاق دیگر در صبح روز سه شنبه 30 حمل/فروردین، با انجام دو حمله انتحاری بر مدرسه «عبدالرحیم شهید» در غرب کابل، براساس آمارهای ابتدایی دست‌کم ۲۵ دانش‌آموز کشته و بیش از 48 دانش آموز دیگر زخمی شدند.
در روز دوم ثور/اردیبهشت، با حمله مهاجمان انتحاری به مراسم نماز جمعه مسجد امام صاحب در ولایت قندوز بیش از ۶۰ نفر کشته و بیش از ۳۰ تن دیگر زخمی شدند.
پس از آن در 9 ثور/اردیبهشت، نماز جمعه مسجد سه راهی علاءالدین کابل، مورد حمله مهاجمان انتحاری قرار گرفت که این حادثه بیش از ۲۵ کشته و زخمی بر جای گذاشت.
درست یک روز پس از این حادثه، مهاجمان با حمله به خانقاه صوفیان در کابل ۶۶ غیر نظامی را کشته و ۷۸ تن دیگر را زخمی کردند.
با ادامه هدف قراردادن مساجد، در 4 جوزا/خرداد، با وقوع یک انفجار در مسجد جامع حضرت ذکریا در کابل، دست‌کم ۲۲ تن کشته و زخمی شدند.
در یک حادثه طبیعی دیگر در 2 سرطان/تیر، وقوع یک زمین‌لرزه‌ی ویران‌گر در ولایت‌های پکتیکا و خوست، یک هزار و ۵۰۰ خانه را ویران کرد که در نتیجه این واقعه، بیش از۶۰۰ نفر جان باخته و بیش از هزار نفر دیگر زخمی شدند.
از دیگر سو در این تاریخ (۲سرطان/تیر) نیروهای طالبان حمله‌ سهمگینی را بر مواضع نیروهای وابسته به مولوی مهدی مجاهد، تنها فرمانده‌ی هزاره‌تبار این گروه در ولسوالی بلخاب ولایت سرپل راه‌اندازی کردند که موفق به دستگیری وی نشدند اما ساز و کار نظامی این فرمانده طالبان که علیه این گروه، دست به اقدام مسلحانه زده بود، در هم شکست. چند ماه بعد مولوی مهدی هنگام خروج از مرز در یک درگیری کشته شد.
در روز ۷ اسد/ مرداد، در اثر انفجار مین جاسازی شده در هنگام بازی کریکت در شهر کابل، دست کم سی تن کشته و زخمی شدند.
در 11 اسد/مرداد، منطقه دیپلمات نشین شهر کابل مورد حمله پهبادی آمریکا قرار گرفت. جوبایدن، رییس جمهور آمریکا در یک سخنرانی تلویزیونی ادعا کرد که در این حمله، ایمن الظواهری رهبر القاعده در کابل کشته شده است. تا کنون طالبان از پذیرش حضور ظواهری در کابل و کشته شدن وی در این حمله ، امتناع کرده است.
14 اسد/مرداد، دو انفجار در مراسم عزاداری محرم در غرب شهر کابل، دست‌کم چهل کشته و زخمی از خود بجا گذاشت.
در ۱۱ سنبله/شهریور، در اثر دو انفجار قوی در مسجد جامع گازرگاه هرات، تعدادی از نمازگزاران از جمله مولوی مجیب الرحمن انصاری خطیب آن مسجد، جان باختند و ده‌ها تن دیگر زخمی شدند.
در۱۴ سنبله/شهریور، گروه داعش سفارت روسیه را در کابل مورد حمله قرار داد که در نتیجه دست‌کم چهار شهروند افغانستان و دو کارمند سفارت روسیه کشته شدند و متعاقب آن روسیه فعالیت‌های خود را در کابل کاهش داد.
در صبحگاه روز جمعه ۸ میزان/ مهر، دو مهاجم انتحاری مرکز آموزشی کاج را در غرب شهر کابل هدف قرار داد. آمارهای اولیه شمار کشته‌ها را ۵۴ دانش‌آموز و تعداد زخمیان را ۱۱۲ دانش‌آموز اعلام کرد. ۴۲ نفر از کشته شدگان، دختران دانش آموز بودند.
در ۵ قوس/آذر، با یورش نظامیان طالبان در روستای سیوک-شیبر مرکز دایکندی 9 نفر غیرنظامی از جمله 4 کودک‌ کشته و چند نفر دیگر به شمول یک زن زخمی شدند.
در روز نهم قوس/آذر،یک مدرسه دینی در شهر ایبک، مرکز سمنگان مورد حمله قرار گرفت که در این انفجار ۱۰ شاگرد مدرسه کشته و شماری هم زخمی شدند.
در 11 قوس/آذر، داعش مسئولیت حمله به سفارت پاکستان در کابل را به عهده گرفت. در این حمله به عبیدالرحمان نظامانی مسئول سفارت پاکستان آسیبی نرسید اما محافظ وی به شدت زخمی شد.
در همین روز در یک حمله دیگر دفتر حزب اسلامی گلبدین حکمتیار در کابل مورد حمله قرار گرفت که دو محافظ وی زخمی شدند.
در روز ۲۱ قوس/آذر، حمله گروه داعش به محل اقامت اتباع چینی در شهر کابل، ۲۱ قربانی به جا گذاشت که 5 تن از کشته شدگان اتباع چین بودند.
در 28 قوس/آذر، با وقوع یک آتش سوزی مهیب در داخل تونل سالنگ،بیش از۶۳ نفر جان باختند و بیش از ۳۰ نفر زخمی شدند.
در ۲۲ جدی/دی، در اثر حمله انتحاری در ورودی وزارت خارجه افغانستان، بیش از 20 نفر از کارمندان این وزارت کشته شدند. داعش مسئولیت این انفجار خونین را بر عهده گرفت.
گروه داعش همچنین در روز 18 حوت/اسفند، با حمله بر دفتر محمد داوود مزمل والی طالبان در بلخ وی را به قتل رساند.
پس از این واقعه در روز بیستم همین ماه، گروه داعش با انجام یک انفجار در مرکز فرهنگی «تبیان» در مزار شریف، باعث کشته شدن سه نفر و زخمی شدن ۳۰ نفر دیگر شد.
آن گونه که بررسی حوادث امنیتی افغانستان در سال گذشته نشان می‌دهند، عامل اصلی تحولات امنیتی، گروه تروریستی داعش بوده است. با آن که دولت طالبان پس از حاکمیت مجدد در افغانستان، حضور داعش را در افغانستان انکار کرد ولی حوادث متعدد تروریستی توسط جنگجویان داعش نشان داد که این گروه به شکل سازمان یافته در داخل خاک افغانستان دست به جنایت می‌زند.
به نظر می‌رسد که دولت طالبان با درک این موضوع که داعش عامل اصلی تهدیدهای امنیتی در افغانستان است، اقدام‌های جدی را علیه این گروه روی دست گرفت. در ماه‌های اخیر، عملیات‌های متعددی علیه مخفیگاه‌های داعش خراسان در کابل، شمال و غرب افغانستان انجام شده است که بر اساس اعلام طالبان، این حملات نقش مؤثری در پیشگیری از حملات داشته‌اند. شاید بتوان بین این حملات پیشگیرانه طالبان و کاهش تعداد حملات داعش خراسان رابطه‌ای برقرار کرد. علاوه بر این اقدام، در 25 دلو/بهمن 1401، طالبان در یک عملیات نظامی توانست «اعجاز امین آهنگر» معروف به «ابوعثمان الکشمیری» امیر داعش در شبه قاره هند را در افغانستان به قتل برساند. گروه تحت رهبری وی چندین عملیات تروریستی از جمله حمله به عبادتگاه اهل هنود (هندوها) را در کابل در پرونده خود داشت.
همچنین دولت طالبان در اقدامی دیگر، «قاری فاتح» - یکی از فرماندهان ارشد داعش در افغانستان - را از بین برد. طبق گزارش اداره استخبارات طالبان، چندین عملیات تروریستی از جمله حمله به سفارت پاکستان، دفاتر نمایندگی کشورهای خارجی و حمله به محل اقامت اتباع چینی توسط این فرد طرح و راه اندازی شده بود.

3. اقتصادی

دولت طالبان در سال گذشته، توانست بودجه ملی افغانستان را با بهره گیری از منابع و درآمد ملی افغانستان به تصویب برساند. علاوه برآن در ۱۲ حمل/ فروردین، یک نشست بین‌المللی تحت عنوان «کنفرانس افغانستان ۲۰۲۲» به میزبانی سازمان ملل، بریتانیا، آلمان و قطر، با اشتراک نمایندگان ۴۱ کشور و سازمان بین‌المللی، در سوئیس برگزار شد. در این نشست تعهدی برای اعطای کمک 2.4 میلیارد دلاری از جانب دولت‌های عضو سازمان ملل متحد به افغانستان انجام گرفت.
در ۱۴جوزا/خرداد، کمیته مدیریت صندوق بازسازی افغانستان (ARTF) و بانک جهانی سه پروژه را به ارزش ۷۹۳ میلیون دلار تصویب کردند که مواد غذایی، معیشت و خدمات صحی/بهداشتی درمانی فوری و ضروری را برای مردم افغانستان فراهم می‌کند.
بانک مرکزی افغانستان در ۲۱ سنبله/شهریور، گزارش داد که به ادامه‌ کمک‌های بشردوستانه‌ و تزریق هفتگی بسته‌های نقدی ۴۰ میلیون‌ دلاری به این بانک، مجموع میزان کمک‌های نقدی جامعه جهانی پس از تسلط طالبان بر افغانستان به بیش از یک میلیارد و ۱۹۳ میلیون دلار رسیده است.
در تاریخ 23 سنبله/شهریور، بالغ بر 3.5 میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده بانک مرکزی افغانستان در آمریکا، به یک صندوق امانی در سوئیس منتقل شد تا برای ثبات اقتصاد افغانستان استفاده شود. بانک مرکزی افغانستان که تحت کنترل طالبان است، این تصمیم را غیرقابل قبول خواند.
در کنار کمک‌های خارجی و تزریق هفتگی چهل میلیون دلاری آمریکا به بانک مرکزی افغانستان، وزارت دارایی طالبان در۲۴ میزان/مهرماه، اعلام کرد که از اول ماه حمل/فروردین سال 1401 تا ۲۱ میزان/مهرماه این سال، بالغ بر ۳۳ میلیارد و ۳۵۶ میلیون افغانی از منابع درآمدهای داخلی گردآوردی کرده است. این وزارتخانه با آنکه درباره‌ی مجموع درآمدهای خود اطلاعاتی ارائه نداد اما یک ماه قبل از آن در آستانه یک‌سالگی حاکمیت گروه طالبان اعلام کرده بود که در مدت یکسال بالغ بر ۱۳۵ میلیارد افغانی عواید گردآوری کرده است.
از دیگر سو دولت طالبان در 18 عقرب/آبان اعلام کرد که نخستین محموله‌ی اسکناس‌های افغانی تازه‌ چاپ‌شده به کابل رسیده است ولی در مورد مقدار این پول ها توضیح نداد.
در 15 جدی/دی، حکومت طالبان استخراج نفت حوزه دریای آمو را در یک قرارداد 25 ساله، به شرکت چینی «CPEIC» واگذار کرد.
در اول حوت/ اسفند، وزارت دارایی طالبان گفت که طی ۱۱ ماه سال مالی (۱۴۰۱) مبلغ ۱۰۰ میلیارد افغانی عواید از گمرکات جمع‌آوری کرده است. بر اساس اعلام این وزارت، این مقدار عواید در تاریخ گمرکات افغانستان بی‌سابقه بوده است. در خبرنامه‌ وزارت مالیه‌ طالبان آمده است که قبل از حاکمیت این گروه، عواید سالانه گمرکات کشور از ۷۲ میلیارد افغانی بیشتر نشده بود.
در بیستم ماه حوت/اسفندماه، وزارت معادن و پترولیم طالبان قرارداد پروژه‌ تولید سیمان قندهار را به ارزش ۱۰۰ میلیون دلار با یک شرکت خصوصی امضا کرد.
در ۲۳ حوت/ اسفند، بانک مرکزی افغانستان اعلام کرد که تا این تاریخ، به تعداد ۲۹ بسته‌ ۴۰ میلیون‌ دلاری و بیش از ۳۰ بسته‌ی ۳۲ میلیون دلاری از جانب آمریکا به افغانستان تحویل داده شده است. طبق این گزارش، در مجموع میزان کمک‌های نقدی جامعه‌ی جهانی پس از تسلط طالبان بر افغانستان به بیش از دو میلیارد و ۱۱۳ میلیون دلار رسیده است.
قابل ذکر است که علاوه بر دریافت کمک‌های نقدی از منابع خارجی و موفقیت در جمع آوری مالیات و درآمدهای داخلی، دولت طالبان توانست که نرخ ارز را در سال گذشته تقریبا ثابت نگهدارد، ولی نرخ بیکاری و تورم در افغانستان،در سال گذشته سیر صعودی داشته است.
شواهد نشان می‌دهد که همزمان با حذف فساد اداری در گمرکات، جریان صادرات افغانستان به بازارهای منطقه و جهانی نیز در سال گذشته افزایش پیدا کرد که نهادهای بین‌المللی نیز در گزارش‌های خود به این واقعیت اذعان داشته‌اند.
به رغم این موفقیت نسبی، اما مردم افغانستان با افزایش سرسام‌آور نرخ بیکاری و تورم، با وضعیت رقت‌بار اقتصادی روبرو هستند. نتیجه‌ بررسی وضعیت اقتصادی افغانستان نشان می‌دهد که بدون جذب سرمایه گذاری داخلی و خارجی، اقتصاد افغانستان به رونق و شکوفایی لازم نخواهد رسید. از زمان حاکمیت مجدد طالبان تاکنون، عدم تشکیل دولت فراگیر و فقدان اطمینان از ثبات سیاسی در آینده افغانستان، بزرگترین مانع اساسی فراروی سرمایه گذاران داخلی و خارجی در افغانستان بوده است.

4. آموزشی

طبق تقویم رسمی و تاریخی افغانستان، روز سوم عید نوروز، روز آغاز سال آموزشی است. در روز سوم حمل/فروردین 1401، با آغاز رسمی مدارس، پس از حضور دختران در کلاس‌های درس، ناگهان بدون ارائه دلیل، تمام دختران در سراسر کشور دوباره از مدارس و کلاس‌های درس، اخراج شدند.
در ۵ حمل/ فروردین، هجده وزیر خارجه زن در سراسر جهان طی بیانیه مشترکی خواستار بازگشایی مدارس دخترانه در افغانستان شدند.
در۶ حمل/ فروردین، تظاهرات اعتراضی در شهر‌های کابل و هرات در ارتباط با جلوگیری حکومت از ورود دختران به مدارس به راه افتاد.
در۲۲ ثور/ اردیبهشت، وزرای خارجه «گروه هفت» در آلمان تشکیل جلسه دادند و از طالبان خواستند تا هرچه زودتر محدودیت های وضع شده علیه زنان و دختران را‌ بردارند.
همچنین، در ۲۲ ثور/اردیبهشت، اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد در یک جلسه اضطراری محدودیت‌های فزاینده بر زنان و دختران افغانستان توسط طالبان را محکوم کردند.
در ۲۹ قوس/آذر، همزمان با آغاز ترم دوم دانشگاه‌ها در افغانستان، وزارت تحصیلات عالی طالبان، آموزش و تحصیل زنان و دختران را در تمام دانشگاه‌های خصوصی و دولتی کشور ممنوع اعلام کرد. به دنبال آن، آموزش دختران در آموزشگاه‌های خصوصی، آمادگی کنکور و کلاس‌های زبان نیز ممنوع شد.
با فرارسیدن سال آموزشی 1402 بازهم دختران افغانستان، برای سومین سال متوالی از ادامه آموزش در مقطع بالاتر از کلاس ششم، محروم شدند.

5. مخالفان سیاسی و نظامی طالبان
مخالفان سیاسی طالبان که در خارج از افغانستان به سر می‌برند در سال گذشته تلاش‌هایی را در عرصه‌های مختلف نظامی و سیاسی انجام دادند. «تشکیل شورای عالی مقاومت برای نجات افغانستان» با حضور تعداد زیادی از رهبران جهادی، تشکیل «حزب عدالت و آزادی» توسط سرور دانش معاون سابق رئیس جمهور پیشین افغانستان با طرح فدرالیزه شدن افغانستان، تشکیل «حرکت ملی صلح و عدالت» به رهبری حنیف اتمر، تشکیل حزب سیاسی تحت نام «حزب ملی آزادی افغانستان» به رهبری رحمت‌الله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی افغانستان در خارج از کشور و همچنین نمایندگان کشورهای از جمله آمریکا، از جمله سیاسی مخالفان طالبان در خارج از کشور در سال گذشته .
با وجود این، رهبران سیاسی مخالف طالبان در طول یک سال گذشته نتوانستند اقدام عملی مؤثری داشته باشند و یا طرح راهبردی جامعی را در مورد وضعیت موجود و حل منازعه سیاسی افغانستان به مردم افغانستان و جامعه جهانی ارائه کنند.
مخالفان نظامی طالبان که علاوه بر مخالفت سیاسی، عملا با دولت طالبان وارد جنگ نظامی شده‌اند، در سال گذشته بیشتر در قالب دو گروه «جبهه مقاومت ملی» به رهبری احمد مسعود و «جبهه آزادی افغانستان» بدون معرفی رهبری این گروه، به مقاومت مسلحانه علیه دولت طالبان پرداختند.
به رغم درگیری‌های چریکی و پارتیزانی این دو گروه علیه طالبان در مناطق دوردست روستایی افغانستان، در سال گذشته مخالفان نظامی طالبان در قالب جبهه مقاومت نتوانستند عملیات سنگینی را در نواحی شهری افغانستان علیه دولت طالبان انجام بدهند. گزارش‌های طالبان و جبهه مقاومت در نبردهای متقابل در مناطق روستایی بیشتر با اغراق و جنگ روانی آمیخته بوده است و رسانه‌های معتبر به شواهد مستند از تلفات وارده دسترسی ندارند. در نتیجه می‌توان گفت که جبهه مقاومت در نبرد علیه مواضع طالبان تاکنون به قوت و کارکرد مؤثری نرسیده است و به همین دلیل است که هم حکومت طالبان و هم کشورهای منطقه و جهان این گروه را.

6. تحولات و اخبار داخلی طالبان

دولت طالبان در روز اول حمل/ فروردین ۱۴۰۱ تعطیلی نوروز را از تقویم رسمی افغانستان حذف کرد. براساس یک فرمان دیگر، دولت طالبان در روز۶ حمل/فروردین، تقویم افغانستان را از هجری خورشیدی به هجری قمری تغییر داد.
در روز ۶ حمل/فروردین، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان، طی یک اعلامیه رفتن مشترک زنان و مردان را اعم از خانواده و غیر خانواده، به پارک‌های شهر کابل ممنوع اعلام کرد. پس از مدتی تمام پارک‌های شهر کابل به روی زنان و دختران بسته شد.
در روز۷ حمل/فروردین، پخش برنامه‌های تلویزیون‌های بی‌بی‌سی و صدای آمریکا از تلویزیون‌های محلی افغانستان قطع شد.
در۱۴ حمل/فروردین، اداره طالبان کشت تریاک و همچنین تولید و مصرف مواد مخدر را در افغانستان ممنوع اعلام کرد.
در۱۴ ثور/اردیبهشت، دولت طالبان با صدور فرمانی، «کمیسیون‌ حقوق بشر»، « کمیسیون نظارت بر قانون اساسی»، «دارالانشاهای مجلسین پارلمان»، «شورای امنیت ملی» و «شورای عالی مصالحه ملی» را منحل کرد. با منحل شدن این ادارات، صدها کارمند این نهادها نیز از کار اخراج شدند.
در۱۷ ثور/اردیبهشت، مقام‌های طالبان به زنان دستور دادند تا از یک نوع چادری که چهره آن‌ها را کاملا می‌پوشاند، استفاده کنند. در ادامه این حکم در۲۹ ثور/ اردیبهشت، وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان به تمام مجریان زن دستور صادر کرد که در هنگام ظاهر شدن در صفحه تلویزیون از ماسک استفاده کنند. پس از این حکم، تمام مجریان زن در تلویزیون‌ها، با زدن ماسک سیاه بر چهره خود، خبر می‌خوانند.
در روز۹ سرطان/تیر، نشست بزرگ سه روزه‌ با حضور صدها عالم از سراسر افغانستان زیر عنوان "گردهم‌آیی بزرگ علمای افغانستان" در کابل دایر شد. این گردهمایی، در روز ۱۱ سرطان/ تیر، با صدور یک قطعنامه در حمایت از دولت طالبان به پایان رسید.
۲۹ اسد/مرداد، وزارت امر به معروف طالبان، نواختن هر گونه موسیقی را در محافل عروسی ممنوع اعلام کرد.
در روز۲۶ اسد/مرداد، مولوی مهدی فرمانده ناراضی طالبان توسط نیروهای مرزی ولایت هرات کشته شد.
در۲۲ سنبله/ شهریور، انتشار ویدیوی تیرباران کردن عده‌ای از جنگجویان مقاومت در ولایت پنجشیر توسط طالبان، واکنش جهانی علیه این گروه را برانگیخت.
در ۲۸ سنبله/شهریور، بشیر نورزی یکی از افراد مهم طالبان که در سال ۲۰۰۵ به جرم قاچاق مواد مخدر در ایالات متحده آمریکا، به حبس ابد محکوم شده بود، از زندان آن کشور آزاد و در فرودگاه کابل به مقام‌های طالبان تحویل داده شد.
در ۲۵ قوس/آذر، طالبان نام تاریخی شهر چاریکار مرکز ولایت پروان را به «امام ابوحنیفه» تغییر دادند.
در ۷ جدی/دی، حکومت طالبان بیست‌وهفت ولسوالی/فرمانداری جدید را در تشکیلات اداری افغانستان ایجاد کرد. این ولسوالی‌ها در ولایت‌های هلمند، فراه، بغلان، فاریاب، سرپل، غور، بادغیس، پکتیکا، زابل، نورستان و قندهار ایجاد شده‌اند.

7. اقدامات طالبان در ارتباط با قومیت‌ها و گروه‌های داخلی
با آنکه ایجاد «انسجام سیاسی» در سطح داخلی افغانستان از طریق «مشارکت ملی» با ایجاد «دولت فراگیر» یکی از اولویت‌های افغانستان است اما دولت طالبان در سال گذشته در خصوص این مورد، دست به اقدام خاصی نزد.
با وجود این، حکومت طالبان با هدف دعوت از مقام‌های دولت پیشین و چهره‌های سیاسی و همچنین تسهیل بازگشت آنها از خارج کشور به داخل افغانستان در روز اول جوزا/خرداد، لایحه پانزده ماده‌ای «کمیسیون تماس و دعوت» را اعلام و منتشر کرد. با اعلان این لایحه، «کمیسیون تماس و دعوت طالبان» به ریاست شهاب‌الدین دلاور سرپرست وزارت معادن و پترولیم، با عضویت اکثریت اعضای کابینه دولت طالبان، رسما کار خود را آغاز کرد. طالبان در سال گذشته مدعی شد که در پی تلاش این کمیسیون، صدها تن از اعضای حکومت پیشین و افراد سیاسی به افغانستان برگشته‌اند.
بدیهی است که علاوه بر بخش سیاسی، ایجاد انسجام از طریق گفتگو با چهره‌های تأثیرگذار اجتماعی و مذهبی و تأمین حقوق و مطالبات اجتماعی اقوام و مذاهب مختلف افغانستان، در بخش اجتماعی نیز در راستای «تحکیم اتحاد ملی» و «پایداری دولت کابل» یک ضرورت اساسی و حیاتی است.
در خصوص اقدام‌های طالبان نسبت به اقوام و نخبگان اجتماعی مختلف افغانستان در سال گذشته، در رسانه‌های اجتماعی چندان مطالب زیادی به چشم نمی‌خورد. اما در این میان، دیدارهای مقام‌های طالبان با جامعه اهل تشیع، از سوی هر دو طرف، بیشتر از دیگر اقدام‌ها بازتاب داشته است که به آن‌ها اشاره می‌شود.
در 18 ثور/اردیبهشت، مولوی امیر خان متقی وزیر خارجه سرپرست طالبان با حضور در «شورای علمای شیعه افغانستان» با رئیس و اعضای این شورا دیدار و گفتگو کرد.
در 7 جوزا/خرداد، ملا برادر معاون نخست وزیر دولت طالبان با علما و بزرگان شیعه افغانستان دیدار و گفتگو کرد.
در 10 قوس/آذر، شیخ مدارعلی کریمی از جامعه اهل تشیع به عنوان معاون وزارت شهرسازی دولت طالبان تعیین شد. این سمت قبلا برای مولوی مهدی از فرماندهان طالبان در نظر گرفته شده بود. هم اکنون از جامعه اهل تشیع تنها سه معاون در وزارت‌های اقتصاد، بهداشت و شهرسازی حضور دارند.
در 20 دلو/بهمن، سراج الدین حقانی سرپرست وزارت داخله طالبان با شماری از متنفذین اهل تشیع و هزاره دیدار کرد و بر حمایت هزاره‌ها از دولت طالبان تأکید کرد.
در 28 حوت/ اسفند، مولوی عبدالکبیر معاون سیاسی دولت طالبان با شماری از متنفذین اهل تشیع دیدار و گفتگو کرد.
در 4 حوت/ اسفند، ملا خیرالله خیرخواه، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان با محمد اکبری معاون شورای علمای شیعه دیدار کرد.
قابل ذکر اینکه نخبگان اجتماعی و شورای علمای شیعه افغانستان در داخل کشور، تأمین حقوق اساسی و مذهبی و همچنین مشارکت متوازن شیعیان افغانستان را در ساختار دولت ملی از جمله مطالبات اصلی جامعه شیعه افغانستان دانسته و مطرح کرده‌اند و تاکنون بر تحقق این خواسته‌ها و مطالبات اساسی از طریق گفتگو و احترام متقابل تأکید داشته‌اند.

سخن آخر
تمام تحولات، بخصوص وضعیت شکننده اقتصادی و امنیتی افغانستان تابع یک گسست تاریخی «نظام سیاسی» در افغانستان است که با اشغال افغانستان توسط شوروی سابق و سپس توسط آمریکا و متحدان آن، این گسست تاکنون در شکل‌های مختلف تداوم یافته است.
با این برداشت، تنها راه حل اساسی برای پایان دائمی منازعه در افغانستان، تفاهم سیاسی از طریق یک گفتمان ملی در غیر این صورت، این چرخه منازعه و آشفتگی اقتصادی و امنیتی در افغانستان تا مدت‌های طولانی ادامه پیدا خواهد کرد.
انتهای مطلب/