ایران شرقی/
«ویکتوریا پانفیلوا» روزنامه‌نگار روس در یادداشت اختصاصی که در اختیار موسسه ایران شرقی در دوشنبه قرار داد، دیدگاه‌های خود در خصوص سفر قریب الوقوع رئیس جمهور روسیه به تاجیکستان را مطرح کرد.
در این یادداشت آمده است: سفر «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه در 28 فوریه (10 اسفند) به «دوشنبه» روابط استراتژیک بین 2 کشور را توسعه داده و منجر به تقویت موقعیت «امامعلی رحمان» به عنوان رهبر تاجیکستان خواهد شد.
پوتین و رحمان بیست و پنجمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک میان 2 کشور را تجلیل کرده و احتمالا در مورد الحاق تاجیکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا تصمیم خواهند گرفت. اما با این وجود در پایان مذاکرات سران روسیه و تاجیکستان، هیچ سندی الزام آوری برای «کرملین» به امضاء نخواهد رسید.
بر اساس اطلاعات رسمی، بازدید ولادیمیر پوتین از دوشنبه به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک میان روسیه و تاجیکستان صورت می‌گیرد. آخرین بار رئیس جمهور روسیه در سپتامبر 2015 جهت شرکت در نشست شورای سازمان پیمان امنیت جمعی به دوشنبه سفر کرده بود. در آن زمان پوتین اعلام کرده بود که روابط روسیه با تاجیکستان بر مبنای تعهدات همپیمانی استوار بوده و دوشنبه همیشه می‌تواند روی پشتیبانی مسکو در مسائل امنیتی حساب کند.
تاجیکستان از کشورهایی است که با مشکلات اقتصادی و اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کند. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول در سال 2016 تولید ناخالص داخلی این کشور معادل 2.7 هزار دلار بوده و از جمعیت 8 میلیون نفری این کشور 2 میلیون نفر با مشکل سوء تغذیه مواجه هستند. طی 2 سال اخیر حجم انتقال پول از سوی مهاجرین کاری تاجیک مقیم روسیه نیز کاهش یافته است. در سال‌های 2012-2013 وجوه ارسالی این مهاجرین به کشورشان بالای 4 میلیارد دلار بود (حدود 50 درصد تولید ناخالص داخلی) اما در سال 2016 تنها 1.1 میلیارد دلار را تشکیل داد.
طی یک چهارم قرن، مسکو به طور کامل از دوشنبه پشتیبانی کرده است. در ابتدای استقلال تاجیکستان به پایان دادن به جنگ داخلی (1992-1997) و سپس به اقتصاد ملی این کشور کمک کرد. نیروگاه برق آبی «سنگ توده 1» با سرمایه‌گذاری بیش از 16 میلیارد روبل روسی و ظرفیت 670 مگاوات، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های اقتصادی روسیه در تاجیکستان می‌باشد. همچنین مسکو طی سال‌های 2007 - 2015 یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در این کشور  انجام داده و بعد از چین در رتبه دوم سرمایه گذاران مهم تاجیکستان قرار دارد.
در مجموع روابط 2 کشور بسیار نزدیک و دوستانه است. البته گاهی اختلاف نظرهایی پیش می‌آید ولی معمولا به صورت عادی و طبیعی حل و فصل می‌شوند. بیش از یک میلیون نفر از شهروندان تاجیکستان به عنوان مهاجر کاری در روسیه به سر می‌برند. مقامات تاجیک نمی‌توانند خود را درگیر مناقشه با کرملین کنند زیرا در این کشور حضور نظامی روسیه قوی بوده و عملا ضامن ثبات تاجیکستان است. سفر رئیس جمهور روسیه به دوشنبه بار دیگر حسن نیت مسکو نسبت به رحمان را تائید کرده و اراده کرملین برای اقدامات پررنگ در منطقه را به نمایش خواهد گذاشت.
برای مسکو حفظ امنیت مرزهای جنوبی کشورهای مستقل مشترک المنافع و جلوگیری از نفوذ افراط گرایی در آسیای مرکزی مهم می‌باشد. راه حل این مشکل کلیدی را مسکو در حمایت از اقدامات مقامات تاجیکستان در جهت تمرکز بیشتر قدرت، سرکوب مخالفان اسلامی و بهبود وضعیت اقتصادی می‌داند. تحقق این مهم در گرو حفظ دوشنبه در مدار نفوذ روسیه قابل تصور می‌باشد که ورود تاجیکستان به اتحاد اقتصادی اوراسیا می‌تواند گامی جدی در این راستا تلقی شود. بنابراین مسکو از دوشنبه انتظار برداشتن گام متقابل را دارد و به این دلیل بعید نیست که در دیدار پوتین با رحمان در رابطه با الحاق تاجیکستان به اتحادیه اوراسیا باشد. این موضوع به طور خودکار مشکلات مربوط به مهاجرت نیروی کار را از بین برده و زمینه برای مشارکت کشورهای آسیای مرکزی در تبادل کالا و خدمات و دسترسی به منابع مالی و پروژه‌های اقتصادی جدید را فراهم خواهد کرد.
عدم حضور تاجیکستان در این سازمان به تدریج منجر به محدود شدن بازار کار در روسیه و قزاقستان شده و مهاجران کاری تاجیک را در قیاس با اتباع قرقیزستان و ارمنستان که عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌باشند در وضعیت نسبتا دشواری قرار خواهد داد.
اسامی حدود 270 هزار مهاجران کاری این کشور در لیست سیاه سازمان مهاجرت روسیه قرار داشته و آنان برای مدت 5 تا 10 سال ممنوع الورود می‌باشند. همچنین این امکان وجود دارد که با سفر پوتین به دوشنبه موضوع عفو آنان به استثنای افرادی که مرتکب جرائم جدی در روسیه شدند، حل شود. روسیه بیش از 8 میلیون دلار برای تغذیه دانش آموزان مدارس تاجیکستان اختصاص داده و برای پذیرش 600 نفر دانشجوی تاجیک اعلام آمادگی کرده است. در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی موضوع کمک به تجهیز مرز تاجیکستان و افغانستان نیز در دست بررسی قرار گرفته است.
همچنین طرح 2 موضوع دیگر در مذاکرات دوشنبه نیز بعید نخواهد بود، یکی حمایت از سرمایه‌گذاری‌های روسیه در تاجیکستان و دیگری تأمین امنیت. بنابه گفته «ایگور لیاکین فرولوف» سفیر روسیه در تاجیکستان شرکت نفتی «گازپروم نفت» و شرکت‌های مخابراتی «بیلاین» و «میگوفان» به دلیل مالیات‌های سنگین فعالیت خود در این کشور را تعطیل خواهند کرد. در ماه اوت سال 2017 شرکت گازپروم با توجه به توجیه‌ناپذیر بودن ادامه اکتشافات زمین شناسی، مجوز مربوط به اکتشاف نفت و گاز در میادین «سر قمش» و «شاه امبری غربی» به طرف تاجیک بازپس داد.
بر اساس بیانیه «ایگور شاتالف» مسئول نمایندگی شرکت یادشده در دوشنبه، برای تلاش در جهت کمک به استقلال انرژی (گازی) تاجیکستان باید هزینه‌های هنگفتی را متحمل شد. طی سال‌های اخیر این شرکت بابت فعالیت‌های خود 6 میلیارد روبل هزینه کرده که حداقل 1.5 میلیارد آن مالیات بوده است. بر اساس نتایج پژوهش مجمع جهانی اقتصاد (Competitiveness Report)، تاجیکستان با 80.9 درصد در ردیف کشورهای بار مالیاتی بالا در جهان قرار دارد.
اما بحث مهم‌تر امنیت می‌باشد، این موضوع هر از چند گاهی هم از سوی مقامات تاجیک و هم از سوی همسایگان آن در منطقه، به مطرح می‌شود. آنان از این موضوع برای اعمال فشار به روسیه و آمریکا که نیروهایش در افغانستان هنوز باقی ماندند، استفاده می‌کنند. هنوز معلوم نیست که بحث تهدید از دهلیز افغانستان برای آسیای مرکزی تا کجا جدی است اما معلوم است که از طریق مرز افغانستان با تاجیکستان و ازبکستان مواد مخدر به روسیه منتقل می‌شود. در هر صورت بهره‌برداری از «عامل افغانستان» در دستور کار خیلی از بازیگران قدرت قرار دارد که به دنبال منافع خود می باشند.
با توجه به این موضوع و همچنین در نظر گرفتن مرز طولانی با افغانستان به عنوان فرصت و چالش، مقامات تاجیک سود و زیان عضویت در اتحاد اقتصادی اوراسیا را روی کفه ترازو گذاشتند. مسلم است که این موضوع به از دست دادن بخشی از حاکمیت سیاسی و اقتصادی تاجیکستان منجر می‌شود و در ازای آن روسیه چه چیزی می‌تواند ارائه کند؟ شاید برای تاجیکستان مفیدتر و بهتر این باشد که ضمن حفظ روابط حسنه با مسکو، همزمان سیاست مستقل تجاری با همسایه‌های خود از جمله چین، ایران و افغانستان را دنبال کند.
در این اواخر به نظر می‌رسد که دوشنبه تحت فشار کشورهای ذینفع قرار گرفته تا به سیاست چندسویه خارجی خود ادامه دهد. ادامه چنین سیاستی در صورت وجود پشتوانه لازم هرچند نه چندان بزرگ و قوی امکان پذیر خواهد بود.