انتخابات زودهنگام نوامبر 2022 درحالی برگزار می‌شود که فضای سرد زمستانی در قزاقستان همچون گذشته بر این انتخابات نیز حاکم است. همان‌طور که از قبل پیش‌بینی می‌شد، رقابت شدید و قابل توجهی بین مدعیانِ حضور در آکوردا وجود ندارد. هیچ‌کدام از نامزدهای مقابل توکایف تجربه سیاسی قابل توجهی ندارند و هیچ‌کدام نیز تاکنون تجربه مدیریت عالی سیاسی در سطح وزیر و یا معادل آن را نداشته‌اند.

مطالعات شرق/

امید رحیمی؛ پژوهشگر موسسه مطالعات راهبردی شرق
 
مقدمه
قزاقستان طی سال 2022 تحولات بسیار زیادی را در سیاست داخلی و خارجی خود تجربه کرده است. آغاز این سال با ناآرامی‌های ماه ژانویه همراه شد و سپس باتوجه به تبعات و پیامدهای سیاسی و امنیتی آن به‌نوعی پیکربندی مجدد نظام سیاسی قزاقستان را شاهد بودیم. ساختار جدیدی که در آن نقش نورسلطان نظربایف و حلقه‌های اطرافیان وی به طور محسوسی کمرنگ‌تر شده بود. درعین‌حال، باوجود روابط بسیار نزدیک قزاقستان با روسیه و مداخله نیروهای سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی برای برقراری ثبات در این کشور، در ادامه و در پس زمینه جنگ اوکراین، روابط با مسکو با تنش‌هایی همراه شد که برونداد آن نیز می‌تواند برخی تنش‌های قومی با روس‌تباران در داخل این کشور باشد. جریانِ کنترل‌کننده تبعاتِ این تحولات، روند اصلاحاتی است که توکایف آغاز کرده است. این اصلاحات عموماً در حوزه سیاسی بوده‌اند هرچند برخی حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی را نیز در برمی‌گیرند. برگزاری انتخابات زودهنگام، به نظر می‌رسد آخرین گام از اولین فاز اصلاحات مدنظر توکایف است و پس‌از آن احتمالاً فاز جدید اصلاحات در قزاقستان آغاز خواهد شد. از این‌جهت این انتخابات علی‌رغم پیش‌بینی‌پذیری نتایج آن، همچنان بیش از سایر انتخابات برگزار شده در قزاقستان جذابیت دارد. در این گزارش تلاش می‌شود ضمن بررسی روند برگزاری انتخابات زودهنگام، چشم‌اندازهای پیش رو در حوزه سیاسی مورد بررسی قرار بگیرد.

روند برگزاری انتخابات زودهنگام
قزاقستان پس از ناآرامی‌های ماه ژانویه یک دوره از گذار سیاسی را آغاز کرده است که با محوریت قاسم ژومارت توکایف، رئیس‌جمهور جدید و حذف حوزه‌های اثرگذاری نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور سابق همراه بوده است. در این چارچوب توکایف اصلاحات سیاسی و ساختاری زیادی را در دولت و نظام سیاسی قزاقستان اعمال کرده است. بر اساس اصلاحات قانون اساسی نقش پارلمان در مقابل دولت افزایش یافته و در دولت نیز پالایش گسترده‌ای بویژه در ساختارهای امنیتی نظیر کمیته دولتی امنیت ملی اعمال شد. همچنین پس‌ازآن توکایف با اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام بر اساس قانون جدید انتخابات، گام دیگری را در راستای این گذار سیاسی برداشته است. اواخر ماه سپتامبر بر اساس حکم رسمی توکایف، 20 نوامبر به‌عنوان تاریخ دقیق برگزاری انتخابات زودهنگام تعیین شد. توکایف همچنین در سخنرانی 21 سپتامبر خود تصریح کرد که «این انتخابات به شیوه‌ای عادلانه، باز و با مشارکت گسترده ناظران داخلی و بین‌المللی برگزار خواهد شد» و افزود که این انتخابات «نظام سیاسی قزاقستان را مجدداً راه‌اندازی خواهد کرد».
پس از این حکم رسمی و برگزاری جلسات کمیسیون مرکزی انتخابات، از تاریخ 23 سپتامبر تا 11 اکتبر مهلت ثبت‌نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری بود. شرایط عمومی نامزدها همچون گذشته داشتن حداقل 40 سال سن، اقامت در قزاقستان در 15 سال گذشته و تسلط بر زبان قزاقی بود. همچنین شرط جمع‌آوری 118 هزار امضا برای حضور نامزدها در انتخابات الزامی اعلام شد و هزینه ثبت‌نام در انتخابات نیز 3 میلیون تنگه (معادل حدوداً 6500 دلار) تعیین شد. با آغاز رسمی ثبت‌نام نامزدها از 23 سپتامبر، تا چند روز هیچ نامزدی ثبت‌نام نکرد و حداقل تا 26 سپتامبر هیچ‌کدام از احزاب نیز همچنان کنگره‌های حزبی را برای معرفی نامزد مورد نظر خود، برگزار نکرده بودند. با این حال به مرور از اواخر ماه سپتامبر برگزاری نشست‌ها و کنگره‌های حزبی آغاز شد.
در نهایت تا تاریخ 11 اکتبر، تمام احزاب و جریان‌های سیاسی نامزدهای خود را به کمیسیون مرکزی انتخابات معرفی کرده و اسناد و مدارک لازم را ارائه کردند. در نهایت از مجموع 12 نفری که مدارک خود را به کمیسیون انتخابات ارائه کرده بودند، 6 نامزد تا تاریخ 21 اکتبر توانستند تائید نهایی را دریافت کنند. برخی نامزدها بنا به دلایل مختلف ازجمله عدم ارائه حد نصاب کافی برای امضاهای جمع‌آوری شده و یا عدم تائید شماری از امضاها نتوانستند صلاحیت شرکت در انتخابات را دریافت کنند. کمپین‌های تبلیغات انتخاباتی نیز از روز 21 اکتبر به صورت رسمی آغاز شد و تا 18 نوامبر ادامه خواهد یافت. روز 19 نوامبر به‌عنوان روز سکوت پیش از برگزاری انتخابات تعیین شده است. همچنین بر اساس اعلام رسمی کمیسیون مرکزی انتخابات نتایج اولیه روزهای 21 و 22 نوامبر و نتیجه نهایی و قطعی انتخابات در روز 27 نوامبر به صورت رسمی اعلام خواهد شد.

رقبای توکایف
قاسم ژومارت توکایف رئیس‌جمهور کنونی قزاقستان اصلی‌ترین و مهم‌ترین نامزد در این انتخابات زودهنگام محسوب می‌شود. او پیش از این در دوره ریاست‌جمهوری طولانی‌مدت نورسلطان نظربایف مسئولیتهای مهمی نظیر معاونت نخست‌وزیر، نخست‌وزیر، وزیر امور خارجه و ریاست مجلس سنا را بر عهده داشته است. وی در سال 2019 پس از استعفای نظربایف از ریاست جمهوری، بر اساس قانون اساسی قزاقستان کفیل ریاست جمهوری شد. توکایف در مدت کوتاهی انتخابات زودهنگام را برگزار کرد و توانست با کسب 71 درصد آرا پیروز انتخابات ریاست جمهوری شود. پیروزی‌ای که اگرچه در ظاهر قاطع بود، اما بوضوح با انتخابات قبلی که در آن نظربایف همواره با بیش از 90 درصد آراء برنده می‌شد، متفاوت بود. همین امر نیز در کنار تغییراتی که به تدریج در عرصه سیاست روی داد زمینه‌های تحولات زیادی را به وجود آورد. تحولاتی که در نهایت به حذف نورسلطان نظربایف از قدرت و کاهش دسترسی‌های اعضای خانواده و نزدیکان وی به منابع عظیم قدرت و ثروت در قزاقستان منجر شد. در چنین شرایطی، توکایف گذار سیاسی به یک دوره پسانظربایف را با اعمال اصلاحات گسترده ساختاری و عملکردی آغاز کرد که مهم‌ترین گام در آن، انتخابات پیش‌رو است. با این حال او رقبایی را نیز در این انتخابات پیش‌روی خود دارد که با توجه به عدم تصمیم وی برای تمدید حضورش در قدرت، می‌تواند روندی رو به رشد از دموکراسی را نیز در قزاقستان به نمایش بگذارد.
نورلان اوسبایف، نامزد حزب سوسیال دموکراتیک قزاقستان در این دوره به‌عنوان نماینده اپوزیسیون وارد انتخابات شده است. در دوره گذشته امیرجان کوسانوف که به‌عنوان نامزد مستقل شرکت کرد، نماینده نیروهای اپوزیسیون محسوب می‌شد. البته کوسانوف نیز پیش‌تر معاون رهبر این حزب بوده و بعدتر نیز رهبری حزب «آزات» را بر عهده داشت که متحد حزب سوسیال دموکرات بود. او در انتخابات سال 2019 توانست 16 درصد آراء را به دست آورد که یک پیشرفت تاریخی برای اپوزیسیون محسوب می‌شد. اگرچه انتظار می‌رفت ورود مجدد کوسانف شانس بیشتری را برای تقویت اپوزیسیون فراهم آورد، وی برای نامزدی در انتخابات اقدام نکرد تا اوسبایف 65 ساله حزب سوسیال دموکرات را نمایندگی ‌کند. اوسبایف از اعضای حزب کمونیست در دوره شوروی سابق است و هم‌اکنون ریاست شعبه آستانه در حزب سوسیال دموکرات را بر عهده دارد. وی به‌عنوان فردی که در بازسازی مجسمه‌های لنین در قزاقستان نقش‌ قابل توجهی ایفا کرد، شناخته می‌شود. اوسبایف در حوزه سوابق سیاسی تجربیات زیادی ندارد و بیشتر عمر خود را به تجارت مشغول بوده است. با این حال توانست در کنگره عمومی حزب سوسیال دموکرات ژاسارال کونیشالین را کنار بزند تا نامزد نهایی تنها حزب اپوزیسیون در انتخابات پیش‌رو باشد. او گفتمان خود را بر مبارزه با فساد متمرکز کرده و در آستانه ثبت‌نام خود انتقادهای زیادی را از مانع‌تراشی‌ها برای حضور در انتخابات مطرح کرد. وی اخیراً در صفحه فیسبوک خود نوشته بود «اگر مقام‌ها فکر می‌کنند می‌توانند ما را بترسانند، اشتباه می‌کنند. نمی‌توانند ما را متوقف کنند». اوسبایف همچنین در سخنرانی خود در منطقه کاراگاندا اصلی‌ترین برنامه خود را مبارزه با اقتصاد مبتنی بر منافع الیگارشی، آموزش و درمان رایگان، ارتقاء استانداردهای زندگی و انتقال مدل نظام سیاسی به پارلمانی-ریاستی عنوان کرده است.
میرام کاژیکن سومین نامزد تائید صلاحیت شده در انتخابات ریاست جمهوری قزاقستان است که به نمایندگی از انجمن اتحادیه‌های تجاری قزاقستان «امانات» در انتخابات پیش‌رو شرکت می‌کند. وی متولد آوریل 1961 است و در واقع یک دانشمند در حوزه مدیریت دولتی محسوب می‌شود. کاژیکن مدیر «موسسه تحقیقات جامعه مدرن» است و دوره‌های تخصصی در حوزه مدیریت دولتی و اقتصاد کلان را در مراکزی همچون آکادمی سئول، بانک جهانی، توکیو، لندن، تورین و دانشگاه ییل آمریکا گذرانده است. وی همچنین سوابق دولتی بسیار زیادی در حوزه اقتصادی دارد که شامل معاونت اداره صنعت و رئیس اداره اقتصاد منطقه پاولودار، معاون رئیس آژانس برنامه‌ریزی استراتژیک، مدیر داخلی وزارت اقتصاد، مشاور نخست‌وزیر در حوزه تولید و زیرساخت‌ها و ریاست کمیته صنعت و توسعه علمی و فنی در وزارت اقتصاد می‌شود. کاژیکن نیز در سطوح عالی نظیر وزارت و حتی نمایندگی پارلمان در مدیریت کلان تجربه‌ای نداشته و فقدان تجارب سیاسی وی نشان می‌دهد او بیش از آن که یک رقیب سیاسی باشد، صرفاً یک گزینه تکنوکرات است. شناخته‌ شدن وی در افکار عمومی عمدتاً به دلیل نقش و فعالیتش در سال‌های اخیر در زمینه تعیین حداقل دستمزد کارگران و برخی فعالیت‌ها با اتحادیه‌های کارگری است. در حوزه سیاسی فعالیت‌های وی عمدتاً در حزب ینتیماک بوده است. کاژیکن در خصوص برنامه‌های خود بیشتر بر گزاره‌های کلی نظیر اصلاحات متمرکز بوده است.
ژیگولی دورابایف، نماینده حزب میهنی دموکراتیک خلق آیول که از احزاب نزدیک به حاکمیت است و با موضع محافظه‌کار شناخته می‌شود، دیگر نامزد تائید صلاحیت شده در انتخابات ریاست جمهوری قزاقستان است. او در حوزه کشاورزی تحصیل کرده و رئیس انجمن کشاورزان قزاقستان است. تا پیش از فروپاشی شوروی وی در کالخوزها (مزارع اشتراکی در شوروی سابق) مشغول بود ولی بعد از استقلال، در چند شرکت و نهاد دولتی به مرور پست‌های مدیریتی را تجربه کرده است. او نیز همچون سایر نامزدهای این انتخابات سوابق سیاسی جدی ندارد و تنها سابقه وی در این زمینه، معاونت شورای عالی در دوره دوازدهم است. البته دورابایف درباره پرونده‌های جنایی فرزندانش هم حواشی زیادی داشته است.
کاراکات آبدن، نماینده اتحاد ملی کارگران اجتماعی نیز به‌عنوان یکی از دو نامزدِ زن حاضر در انتخابات 20 نوامبر تائید صلاحیت را دریافت کرده است. او عضوی از کمیسیون ملی امور زنان و خانواده ذیل نظر رئیس‌جمهور قزاقستان است. وی همچنین با 48 سال سن جوان‌ترین نامزد حاضر در انتخابات محسوب می‌شود که یک چهره‌ عمومی مطرح است. آبدن همچنین علاوه بر فعالیت‌های اجتماعی در حوزه زنان و سبک زندگی، در حوزه اقتصادی نیز فعال است و در حوزه امور مالیاتی هم تجربیات عملیاتی دارد. وی همچنین پیش‌تر در حزب حاکم نور اوتان مشغول به کار و فعالیت بوده است و از این حیث یک گزینه نزدیک به حاکمیت و محافظه‌کار محسوب می‌شود. آبدن همچنین نویسنده کتاب «شما قزاق هستید؛ افتخار کنید» است و صریحاً مواضع فمنیستی خود را در جامعه مردسالار قزاقستان مطرح کرده که واکنش‌ها و انتقادهای زیادی را نیز در بر داشته است. به نظر می‌رسد حضور وی در انتخابات صرفاً نمادین بوده و از جهت ارتقاء مشارکت زنان باشد. وی شانس کمی برای پیروزی در انتخابات دارد، اما به‌هرحال این ظرفیت را داراست که با توجه به دانش و دسترسی‌هایش در سطح عمومی به یکی از پدیده‌های انتخاباتی تبدیل شود.
سلطنت تورسینبیکوا، دیگر نامزدِ زنِ حاضر در انتخابات ریاست جمهوری است که به نمایندگی از انجمن تازه تأسیس «قزاق آنلاری- دستورگ ژول» در انتخابات شرکت کرده است. این سیاستمدار 56 ساله معاون کمیسیون ملی امور زنان و خانواده است و تجربیات گسترده 30 ساله را در کارنامه خود دارد. تورسینبیکوا همچنین از اعضای حزب حاکم نور اوتان بوده و در انتخابات درون حزبی آن در سال 2020 نیز شرکت کرده بود. وی همچنان برنامه انتخاباتی خود را ارائه نکرده و در سخنرانی‌های خود عمدتاً در خصوص موضوع‌های اجتماعی و مسائل مرتبط با زنان صحبت کرده است. او همچنین در اظهار نظری، حضور خود را تلویحاً در جهت افزایش نقش و حضور زنان در پست‌های مختلف دولتی در دولتِ قاسم ژومارت توکایف عنوان کرده است. خانم تورسینبیکوا همچنین عضو شورای عمومی شهر آستانه است و در سوابق خود دستیاری ارشد دادستان کل قزاقستان را نیز به ثبت رسانده است.

چشم‌انداز پیش‌رو
انتخابات زودهنگام نوامبر 2022 درحالی برگزار می‌شود که فضای سرد زمستانی در قزاقستان همچون گذشته بر این انتخابات نیز حاکم است. همان‌طور که از قبل پیش‌بینی می‌شد، رقابت شدید و قابل توجهی بین مدعیانِ حضور در آکوردا وجود ندارد. هیچ‌کدام از نامزدهای مقابل توکایف تجربه سیاسی قابل توجهی ندارند و هیچ‌کدام نیز تاکنون تجربه مدیریت عالی سیاسی در سطح وزیر و یا معادل آن را نداشته‌اند. درعین‌حال نیروهای اپوزیسیونِ محافظه‌کار در داخل با محوریت حزب سوسیال دموکرات از گزینه‌ی سابق خود که دارای سرمایه اجتماعی و سیاسی بیشتری است- یعنی امیرجان کوسانوف که در انتخابات سال 2019 به‌مثابه یک پدیده ظهور کرد - عبور کرده و یک گزینه کم‌تجربه‌تر و کمتر شناخته شده را معرفی کرده اند. این موضوع می‌تواند اپوزیسیون را بیش از پیش تضعیف کند و همچنین نشان دهنده این است که بنا بر وعده توکایف حتی این انتخابات اگر با شفاف‌ترین وضعیت و ایده‌آل‌ترین استانداردها نیز برگزار شود، همچنان نتایج آن قابل پیش‌بینی است. با این حال همچنان تا مناظره‌های تلویزیونی میان نامزدها در تاریخ 11 نوامبر نمی‌توان با ضریب اطمینان بالا این گزاره‌ها را مطرح کرد. ظهور پدیده‌های انتخاباتی با لفاظی‌های غرا در مقابل توکایف و بازخوردهای وسیع در شبکه‌های اجتماعی، موضوعی است که حداقل برای نیروی اپوزیسیون می‌تواند زمینه‌ساز تغییر شرایط کنونی باشد. این موضوع بویژه با توجه به تغییر و تحول در ساختار امنیتی در طول ماه‌های اخیر محتمل است.
از طرف دیگر باید توجه داشت که جناح و قبیله نورسلطان نظربایف تقریباً هیچ گزینه‌ و نامزدی از حلقه اول نظیر دخترش دریغه و یا گزینه‌های مطرح دیگر، در این انتخابات ندارد. برخی از نامزدهای تائید صلاحیت شده از اعضای سابق حزب نور اوتان بوده و ارتباط‌های نزدیکی با نظربایف دارند، اما به نظر نمی‌رسد بتوانند جناح وی را نمایندگی کنند. این موضوع می‌تواند از یک طرف کار توکایف را در فرایند انتخابات ساده‌تر ساخته و از طرف دیگر، کار وی را در بازه پس ‌از انتخابات دشوارتر کند. ظهور پرونده توکایف و فعالیت‌های اقتصادی پسرش در سوئیس نشانه مهمی است که می‌تواند داده‌های بیشتری از آن در آستانه انتخابات و حتی پس‌ازآن منتشر شود. این موضوع در صورتی که در یک روندِ برنامه‌ریزی شده با هدف ناامیدی مردم و چهره‌های سیاسی از اصلاحات در دولت توکایف اجرا شود، می‌تواند رادیکالیزه شدن فضای سیاسی و اجتماعی قزاقستان را در بر داشته باشد. در حال حاضر، توکایف به واسطه نظربایف‌زدایی ملموس، مقاومت در مقابل خواسته‌های روسیه و نیز اجرای اصلاحات جایگاه نسبتاً مهمی در افکار عمومی یافته است که ضربه به آن به‌مثابه تضعیف موقعیت سیاسی وی است. وی در این انتخابات احتمالاً آخرین دوره حضورش را در قدرت به‌عنوان رئیس‌جمهور،  تجربه می‌کند و از این رو تمام تلاشش را برای تکمیل پروسه‌های سیاسی اصلاحات به کار خواهد بست. از این منظر دوره پیش‌رو آخرین گام برای تغییر و تحول در نظام سیاسی قزاقستان در عین حفظ ثبات است و همین امر شرایط سال‌های پیش‌رو و تعیین روندهای پس‌ازآن را بسیار حساس کرده است.
انتهای مطلب/