کد QR مطلبدریافت صفحه با کد QR

فرصت‌ها و چالش‌های اقتصادی افغانستان در سایه "راه لاجورد"

تفسیر "راه لاجورد" در چارچوب منطقه‌گرایی نوین افغانستان

4 دی 1397 ساعت 11:57

افغانستان از جمله کشورهای منطقه می‌باشد که دارای مزیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومی است و کابل در تلاش است تا با استفاده از این مزیت، شرایط اقتصادی و امنیتی نوینی را رقم زند. از این منظر، توافقنامه "راه لاجورد" گامی در راستای همگرایی منطقه‌ای با همسایگان شمالی با هدف ثبات‌سازی اقتصادی و امنیتی تلقی می‌شود تا در کنار سایر پروژه‌های دیگر، این کشور ‌در آینده به عنوان هاب منطقه­‌ای که بازارهای آسیای مرکزی، جنوب آسیا و خاورمیانه را به یکدیگر وصل می‌کند، علم نماید.


ایران شرقی/

سید میثم موسوی؛ دانش‌آموخته دکترای مطالعات منطقه‌ای

یکی از ویژگی­‌های مهم روابط بین الملل پس از جنگ جهانی دوم رشد و توسعه همکاری و همگرایی در چارچوب منطقه‌ای شدن بوده است. فرآیند منطقه‌ای شدن پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی تقویت و تشدید شده است، به طوری که این نوع روابط درون منطقه‌ای، در اثر شدت یافتن روند جهانی شدن، فراتر از مناطق توسعه یافته در مناطق در حال­ توسعه نیز به صورت یک الگوی تعامل متعارف در آمده است.



ضرورت ایجاد همگرایی در سیستم­‌های منطقه­‌ای، امروزه به یک امر موثر برای پیشرفت کشورها در قالب همکاری‌های منطقه­‌ای تبدیل شده است. شکل گیری جامعه ذغال و فولاد در اروپا نقطه شروعی برای این منطقه‌گرایی­‌ها بوده است، و اکنون به عنوان یکی از قطب­‌های اقتصادی و سیاسی در عرصه بین المللی از اهمیت برخوردار است.

منطقه­‌ای شدن به عنوان "فرآیند تعامل منطقه" یا "رشد همگرایی اجتماعی در یک منطقه" که به شکل گیری یک هویت منطقه­‌ای می­‌انجامد، توجهات و تلاش­‌های نظری بسیاری را برانگیخته است، به گونه­‌ای که بسیاری از اندیشمندان و نظریه‌پردازان روابط بین الملل تلاش کرده­‌اند تا پدیده منطقه‌گرایی را که بین ملی­‌گرایی و جهان‌گرایی قرار می­‌گیرد تبیین نظر کنند.

تغییر و تحولات در سطوح مختلف زندگی سیاسی و اقتصادی جهان، توسعه تکنولوژی، تسهیل حمل و نقل و مخابراتی و ... ناشی از تجارت و ترانزیت میان فرهنگ­‌ها و ملت­‌های مختلف بوده است.و عامل پیشرفت و ترقی قلمداد می‌گردد. به گونه‌ای که آدام اسمیت پدر اقتصاد جوامع غرب، بر خلاف مرکانتلیسم­‌ها که تجارت دو جانبه را غیر مفید می­‌دانستند، معتقد است که "در تجارت همه نفع می­‌برند".

رسیدن به درجات بلند (بالای) سطح زندگی، دسترسی به تکنولوژی پیشرفته، رشد مداوم و مفید اقتصادی برای افغانستان به مثابه آرمانی است که دسترسی بدان راه­‌ها و روش­‌های مختلف داشته باشد که از جمله یکی از راه‌های آن ایفای نقش موثر در تجارت و ترانزیت منطقه و کسب حداکثر فرصت­‌های موجود در منطقه می­‌باشد.

افغانستان در منطقه به قلب تشبیح می­‌شود و بدون تردید شکل یک دهلیز ترانزیتی / تجارتی و چهارراه را دارا می‌باشد که گاهی تحت عنوان پل آسیا نام برده می­‌شود. این کشور با موقعیت خاص استراتژیکی که دارد در طول قرون متمادی محل عبور کالاهای تجاری بوده و به عنوان پلی بین شرق و غرب و شمال و جنوب عمل نموده است.

جاده­‌های معروفی مثل ابریشم از جمله جاده­‌هایی هستند که از مهمترین راه­‌های ترانزیتی در گذشته به حساب می­‌آمدند.
افغانستان محاط در خشکی به دلیل موقعیت استراتژیکی که دارد به عنوان راه ارتباطی بین شبه قاره هند، آسیای مرکزی و خلیج فارس شناخته شده است که دارای اهمیت بسزای ژئوپلیتیکی و اقتصادی بوده که از مزیت طبیعی برای تسهیل تجارت و انتقال انرژی از آسیای مرکزی که دارای ذخایر سرشار انرژی است به آسیای جنوبی که با کمبود انرژی مواجه بوده و ضرورت (نیاز) به یک دهلیز ترانسپورتی از آسیای مرکزی به اقیانوس هند دارد، برخوردار است.

پروژه راه لاجورد که اخیرا افتتاح گردید به منظور همکاری­‌های ترانزیتی و تجاری میان کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه در نظر گرفته شده است که هدف آن کاهش موانع تجارت ترانزیتی و توسعه پروسه و روند گمرکی برای همگرایی منطقه­‌ای است. کریدور مذکور، افغانستان را از طریق جاده و راه­ آهن به کشورهای ذکر شده متصل می­‌کند که مناسب­‌ترین، ارزان­‌ترین، امن­‌ترین راه برای اتصال افغانستان به اروپا می‌باشد. تجارت ترانزیتی افغانستان همیشه با چالش­‌هایی ناشی از کشورهای همسایه مواجه بوده است که هزینه­‌ها و زیان­‌های اقتصادی را در برداشته­‌اند. بنابراین افغانستان باید به دنبال راه­‌های جایگزین برای رهایی از وابستگی به کشورهای خاص باشد.

افغانستان به دلیل محاط بودن در خشکی از اقتصاد شکننده‌ای برخوردار است. این کشور در گذشته برای تجارت­‌ بین المللی­ به پاکستان وابسته بود که موافقتنامه­‌هایی از جمله موافقت­نامه حمل و نقل تجاری افغانستان (ATTA) و موافقتنامه حمل و نقل تجاری افغانستان – پاکستان (APTTA) نمونه این وابستگی را نشان می‌دهد که نمی­‌تواند در بلند مدت به اقتصاد و تجارت افغانستان کمکی نماید. متاسفانه کشورهای همسایه از موقعیت جغرافیایی افغانستان به نفع خود در راستای اجرای سیاست­‌های منطقه‌ای خود استفاده می­‌کنند. در این مفهوم، کریدور لاجورد به تنوع راه­‌های ترانزیتی افغانستان برای صدور کالاهای خود به ارزان­‌ترین، امن­‌ترین و مطمئن­‌ترین راه به سمت اروپا تبدیل شده است. فراتر از مفهوم حمل و نقل تجاری، این موافقتنامه گامی استراتژیک در راستای همگرایی افغانستان در منطقه برای ثبات اقتصادی و امنیتی که می­‌تواند در آینده به عنوان یک هاب منطقه­‌ای که بازارهای آسیای مرکزی، جنوب آسیا و خاورمیانه را به یکدیگر وصل نمایند، محسوب گردد.

وضعیت ژئوپلیتیکی کشورهای عضو کریدور لاجورد نشان می­‌دهد که این موضوع از اولویت­‌های اساسی این کشورها بوده و از سویی دیگر  حمایت ایالات متحده از این طرح به اهمیت این کریدور افزوده است و برای کشورهای عضو به ویژه افغانستان از اهمیت بالایی برخوردار است.

تدوین نشست­‌ها و پروژه­‌های منطقه­‌ای مانند ریکا، استانبول، کابل، تاشکند، راه لاجورد، راه ابریشم، تاپی و کاسا 1000 توانسته افغانستان را از افغانستان محصور در خشکی نجات دهد و موجب شده  افغانستان با استفاده از این فرصت­‌های منطقه­‌ای بتواند به بازارهای فرامنطقه­‌ای برای فروش محصولات خود دست یابد. همکاری­‌های منطقه­‌ای تاثیر بی‌بدیلی در رشد اقتصاد و امنیت منطقه دارد، افغانستان برای اتصال کشورهای منطقه به یکدیگر نقش کلیدی در این امر مهم دارد.

با این که اکنون افغانستان آمادگی دارد که برای رونق و رشد اقتصادی در سرتاسر منطقه آسیا نقش خود را ایفا کند اما با همه پتانسیلی که از آن برخوردار است، با مشکلات و موانعی نیز مواجه می­‌باشد که در رفع آن هم کاملا به کمک و همکاری متحدین و همسایگانی چون روسیه، چین، ایران و کشورهای آسیای مرکزی وابسته می‌باشد. موانعی همچون: عدم امنیت در افغانستان که به عنوان یک مانع عمده، رونق اقتصادی، تجاری و سرمایه­‌گذاری­‌های کلان را با مشکل مواجه می­‌سازد. 
همچنین می­‌توان از زیربناهای ترانسپورتی (حمل و نقل) ضعیف که ناشی از تداوم جنگ­‌های ویرانگری است که بر این کشور تحمیل گردیده و ضعف در سایر زیربناها نام برد. البته با احداث جاده‌های جدید که با کمک­‌های بین المللی ساخته شده، وضع بهتر شده است، اما هنوز هم وضعیت ارتباطات جاده‌ای مساعد نیست. فقدان خطوط راه آهن که در ترانسپورت نقشی اساسی دارد، گر چه اقداماتی در این خصوص با همکاری کشورهای ایران، ترکمنستان و دیگر کشورهای منطقه صورت گرفته است ولی برای رونق اقتصادی و گردش کالاهای تجاری در افغانستان و کل منطقه کافی نخواهد بود.

اما در کل هم افغانستان و هم کشورهای منطقه با مسائلی همچون مواد مخدر، تروریسم، افراط­گرایی، جدایی‌طلبی، خشونت­‌های سیاسی، فساد مقامات سیاسی و فقر مواجه هستند که بخشی از تهدیدات و چالش­‌های مشترک است که منطقه را به شدت متاثر ساخته است. اکثر کشورهای منطقه با یک و یا چند مورد از این چالش­‌ها دست به گریبان هستند و مورد تهدید جدی قرار گرفته­‌اند. بدون همکاری و تعامل دوستانه، هیچ کدام از کشورهای منطقه قادر به مبارزه با این تهدیدها نمی­‌باشند و تنها از طریق همگرایی، حسن همجواری، احترام متقابل، روابط دولت با دولت، امکان مقابله با این چالش­‌ها مسیر خواهد بود.

اکنون افغانستان نشان داده است که یکی از کشورهای تاثیرگذار در منطقه می­‌باشد و کشورهای منطقه نمی‌توانند نقش افغانستان را در رشد، توسعه و تقويت مناسبات سياسي، اقتصادي و امنيت منطقه ناديده بگیرند. همان طور که سیاسیون و متخصصان روابط بین الملل معتقدند که آینده کشورهای آسیای مرکزی و آسیای جنوبی وابسته به صلح و ثبات در افغانستان می­‌باشد. نوسازی و بازسازی برای دستیابی به صلح و ثبات در منطقه و جهان ضروری است و شکی نیست که بازسازی در افغانستان تاثیر مثبتی بر اقتصاد منطقه خواهد داشت. در نهایت، می‌توان توسعه منطقه­‌ای را از طریق یکپارچگی و همکاری اقتصادی افزایش داد و پیامدهای آن را برای توسعه کلی در منطقه در نظر گرفت.

سخن آخر اینکه پروژه راه لاجورد را می­‌توان به عنوان یکی از طرح‌های توسعه افغانستان نامید که پتانسیل رشد و توسعه اقتصادی و امنیتی را برای این کشور داراست. تاریخ و تجربه در افغانستان ثابت نموده است که با وجود فسادهای حکومتی، زد و بندهای سیاسی، گروه‌های مافیایی و تروریستی ... با افتتاح چنین پروژه­‌هایی مشکلات اقتصادی این کشور حل نخواهد شد، هر چند که سبب گسترش روابط منطقه­‌ای خواهد شد اما زندگی مردم افغانستان را دگرگون نخواهد کرد. برای تحلیل و ارزیابی اثر چنین پروژه­‌هایی باید نگاهی به پروژه­‌های ملی و فراملی پیشین که با تبلیغات گسترده افتتاح گردیدند؛ نظری افکند که چه تاثیری در روند توسعه و امنیت افغانستان داشته‌اند.
انتهای مطلب/

 


کد مطلب: 1762

آدرس مطلب :
https://www.iess.ir/fa/report/1762/

موسسه مطالعات راهبردي شرق
  https://www.iess.ir