در قطعنامه‌های اولیه شورای امنیت درباره طالبان، از ادبیات تند و تیزی برای محکومیت اقدامات این گروه استفاده شده بود. اما به دنبال تحولات اخیر، ادبیات به کار رفته برای طالبان نیز تغییر پیدا کرده است.
در یکی از آخرین قطعنامه‌ها که 2593 می‌باشد، به جای استفاده از کلمات تند و تیزی مانند «به شدت محکوم می‌کند» یا «مصرانه می‌خواهد» که در گذشته به کار می‌برد، از عبارات ملایم‌تری چون «متذکر می‌شود»، «درخواست دارد» و «محکوم می‌کند» استفاده شده است. در واقع، در پیش‌نویس اولیه که مورد پذیرش روسیه و چین قرار نگرفت، بار مسئولیت طالبان بسیار بیشتر از متنی بود که در نهایت به تصویب رسید؛ در متن نهایی، کلمه طالبان حذف و عبارت «همه گروه‌ها» جایگزین آن شد.

مطالعات شرق/

از اواخر دهه 1990، اوضاع افغانستان و حضور طالبان در منطقه جزو بحث‌های «شورای امنیت سازمان ملل» بوده است. طالبان پس از خروج سربازان شوروی ظهور پیدا کرد و توانست در سال 1996 کنترل موثری بر اکثر مناطق افغانستان پیدا کند. درگیری افغانستان به سرعت بالا گرفت و نگرانی راجع به سیاست‌های سرکوبگرانه طالبان و حمایت آن از تروریست‌ها، توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرد. جنگ آمریکا در افغانستان پس از حادثه 11 سپتامبر منجر به حضور دائمی سربازان آمریکایی در این کشور شد؛ حقیقتی که با یک خروج شتابزده در آگوست 2021 به پایان رسید. در این مدت، شورای امنیت سازمان ملل چندین قطعنامه درباره جنگ افغانستان صادر کرد که این روند تا به امروز نیز ادامه پیدا کرده است.

ادبیات به کار رفته برای طالبان
با توجه به تحولات سیاسی افغانستان، رابطه سازمان ملل و طالبان نیز طی سال‌های اخیر تغییر پیدا کرده است. از زمان حمایت از توافقنامه بن برای تشکیل دولت موقت در افغانستان پس از سرنگونی حکومت طالبان در سال 2001، تا پیشنهاد پرداخت کمک امنیتی 6 میلیون دلاری به این کشور در سال 2021، اوضاع طی دو دهه گذشته تغییر چشمگیری پیدا کرده است. با بررسی ادبیات به کار رفته در قطعنامه‌های صادر شده از سوی شورای امنیت طی سال‌های گذشته، می‌توان این تغییر رابطه را بین طالبان (یا امارت اسلامی) و سازمان ملل به خوبی دنبال کرد.

در قطعنامه‌های اولیه شورای امنیت درباره طالبان، از ادبیات تند و تیزی برای محکومیت اقدامات این گروه استفاده شده بود؛ برای مثال، قطعنامه‌هایی که به اقدامات «اسف بار» طالبان اشاره کرده بودند و در نهایت نیز منجر به خروج نیروهای بشردوستانه سازمان ملل شد و یا «محکومیت» اقدام طالبان در دستگیری شخصیت‌ها و دیپلمات‌های ایرانی که در قطعنامه 1214 سال 1998 بدان اشاره شده بود. تا همین اواخر، یعنی سال 2019، نیز نام طالبان در کنار سایر گروه‌های مسلح غیرقانونی، افراطی و خشونت طلبی چون القاعده و شاخه‌های داعش برده می‌شد (قطعنامه 2501). شورای امنیت سازمان ملل به شدت نسبت به رفتار گروه‌های افراطی معترض بوده است.

اما به دنبال تحولات اخیر، ادبیات به کار رفته برای طالبان نیز تغییر پیدا کرده است. به خصوص زمانی که طالبان با آمریکا وارد مذاکره شد و پس از آن نیز در 15 آگوست سال گذشته میلادی موفق به تصرف افغانستان شد، موضع شورای امنیت در قبال این گروه نیز به ظاهر نرم‌تر شده است. این موضوع را می‌توان در قطعنامه 2513 شورای امنیت مشاهده کرد، جایی که شورای امنیت از به اصطلاح تعهدات طالبان در قبال جلوگیری از استفاده تروریستی از خاک افغانستان و همچنین ورود به مذاکرات بین‌الافغانی ستایش می‌کند.

جالب اینکه در قطعنامه 2543 تصریح شده است که «نه طالبان و هیچ فرد یا گروه افغان دیگری  نباید از اقدامات تروریستی در خاک هیچ کشوری حمایت کنند»؛ اما در قطعنامه 2596 آمده است که «هیچ فرد یا گروه افغان نباید از اقدامات تروریستی در خاک هیچ کشوری حمایت کند.» به وضوح می‌توان مشاهده کرد که در اینجا، شورای امنیت کلمه «طالبان» را از جمله حذف کرده و بقیه عبارت را دست نخورده باقی گذاشته است.

قطعنامه اخیر 2593 شورای امنیت، حملات انجام شده از سوی داعش خراسان را به فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی به شدت محکوم کرده و بر تعهد جامعه جهانی برای ایجاد صلح در این کشور تأکید می‌کند. این قطعنامه شبیه به قطعنامه 1267 شورای امنیت است که پس از حملات صورت گرفته به سفارتخانه‌های ایالات متحده در نایروبی، کنیا و دارالسلام صادر شده بود. اما قطعنامه 1267 تصریح دارد که اگر طالبان نتواند به تعهدات خود عمل کند آنگاه به عنوان «یک تهدید برای صلح و امنیت جهانی شناخته شده و بدین ترتیب به شورای امنیت سازمان ملل اجازه می‌دهد تا بخش هفتم منشور سازمان ملل را اجرایی کند.» اما برخلاف این قطعنامه، قطعنامه 2593 هیچ عبارتی که شامل انجام یک اقدام موثر باشد ندارد. به علاوه، این قطعنامه به جای استفاده از کلمات تند و تیزتری چون «به شدت محکوم می‌کند» یا «مصرانه می‌خواهد» که در گذشته به کار می‌برد، از عبارات ملایم‌تری چون «متذکر می‌شود»، «درخواست دارد» و «محکوم می‌کند» استفاده کرده است. در واقع، در پیش‌نویس اولیه که مورد پذیرش روسیه و چین قرار نگرفت، بار مسئولیت طالبان بسیار بیشتر از متنی بود که در نهایت به تصویب رسید؛ در متن نهایی، کلمه طالبان حذف و عبارت «همه گروه‌ها» جایگزین آن شد.

رویکرد مبهم شورای امنیت
برخی معتقد هستند که نرم شدن مواضع شورای امنیت در قبال طالبان ممکن است منجر به آن شود که در آینده نزدیک، کرسی افغانستان در سازمان ملل در اختیار طالبان قرار گیرد. اما چنین اتفاقی بسیار بعید است. کمیته اعتبارنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل، که نمایندگان دیپلماتیک همه کشورهای عضو را تأیید می‌کند، پیش از این اعلام کرد که اجازه حضور نماینده طالبان را در کرسی افغانستان نمی‌دهد. این اقدام عملا بدان معنا است که طالبان دست کم تا اواخر سال 2022 نماینده افغانستان در سازمان ملل نخواهد بود. علاوه بر این، به رسمیت شناخته شدن طالبان توسط سازمان ملل، یک رسم نگران کننده را پایه گذاری خواهد کرد: اینکه یک سازمان افراطی که به زور کشوری را به تصرف خود درآورده است اجازه پیدا می‌کند تا نماینده آن کشور در یک سازمان بین‌المللی شود.

لذا این رویکرد دیپلماتیک شورای امنیت در قبال این گروه افراطی را نباید به عنوان پذیرش ضمنی رژیم طالبان تعبیر کرد. این احتمال وجود دارد که این موضع‌گیری شورای امنیت بتواند در بلند مدت مفید واقع شود. اذعان به این موضوع که افغانستان در کنترل طالبان قرار دارد می‌تواند دولت موقت را پای میز مذاکره بکشاند، بدون اینکه نیازی به پذیرش یا به رسمیت شناختن کامل آن باشد. سازمان ملل در حال نشان دادن روی خوش به طالبان است تا بتواند ماهیت افراطی آن را رام کند. یک علت دیگر برای این مماشات ظاهری، این است که امید می‌رود طالبان برای کسب تأیید سازمان ملل، به گروه‌هایی چون القاعده یا داعش اجازه ندهد تا مناطق تحت کنترل خود را به قطب گروه‌های تروریستی بدل کرده و بدین ترتیب، امنیت و صلح جهانی را به مخاطره اندازند.

یک نمونه زیرکانه از این موضوع را می‌توان در قطعنامه 2596 مشاهده کرد. هر چند در این قطعنامه، هیچ اشاره‌ای به طالبان نشده اما با این عبارت، اشاره ضمنی به آن شده است «بر اهمیت مبارزه با تروریسم در افغانستان، از جمله مفاد تعیین شده توسطه کمیته شورای امنیت در قطعنامه‌های 1267 (1999)، 1989 (2011) و 2253 (2015) تأکید می‌شود.» هر چند در این قطعنامه هیچ اشاره مستقیمی به طالبان نشده اما قطعنامه‌های قبلی که از آنها نام برده شده است (قطعنامه‌های 1267، 1989 و 2253) همگی اشارات متعددی به طالبان داشته و حتی در مخاطب ساختن این گروه، از عبارات تندی استفاده کرده‌اند. به علاوه، با توجه به اینکه افغانستان در آستانه یک بحران انسانی قریب‌الوقوع قرار دارد، شورای امنیت قطعنامه‌ای را برای ارائه کمک به این کشور تصویب کرده است اما در عین حال، ضمانت‌های متعددی ایجاد کرده است تا این کمک‌ها را از دسترس طالبان دور نگه دارد.

نتیجه‌گیری
با توجه به اقدامات بی رحمانه طالبان طی 3 دهه گذشته، برخی ممکن است رویکرد نرم شورای امنیت را در قبال این گروه مورد انتقاد قرار دهند. حتی امروز نیز وعده‌ها و ضمانت‌های طالبان برای صیانت از حقوق بشر، حفظ صلح و مهار حملات تروریستی، همچنان محقق نشده باقی مانده‌اند. این کشور تقریبا در آستانه سقوط اقتصادی و قحطی گسترده است. این وضعیت می‌طلبد تا شاهد واکنش‌های جدی‌تر جهانی به بحران‌های انسانی در حال وقوع در منطقه باشیم که البته بعید است چنین چیزی اتفاق بیفتد.

ایالات متحده به «جنگ بی‌پایان» خود در افغانستان خاتمه داده است اما مخالفت چین و روسیه با تصویب قطعنامه‌های شدیدتر علیه طالبان نشان می‌دهد که کشورهای P5 درباره نحوه مقابله با وضعیت بغرنج افغانستان اتفاق نظر ندارند. در نتیجه، حالا چنین به نظر می‌رسد که شورای امنیت تلاش دارد تا این وضعیت فاجعه بار را به شیوه‌ای دیپلماتیک مدیریت کند. تغییر نوع برخورد شورای امنیت سازمان ملل با طالبان، همسو است با تحولات داخلی افغانستان و اینکه هر یک از اعضای شورای امنیت چگونه قصد تعامل با رژیم طالبان را دارند. شاید اتخاذ یک رویکرد نرم‌تر صرفا باعث ایجاد یک سری تغییرات ظاهری شود اما در شرایطی که قطعنامه‌های قوی‌تری وجود ندارند، این به نظر تنها راه پیش رو برای این شورا است. باید منتظر ماند و دید که آیا این حرکت می‌تواند به واقع طالبان را به همراهی بیشتر با مطالبات جامعه جهانی وادارد یا اینکه این هم نمونه دیگری از ناتوانی شورای امنیت در برخورد با یک اوضاع امنیتی شکننده خواهد بود.
انتهای مطلب/