این گزارش به دنبال تبیین ساختار طالبان است؛ موضوعی که نقش مهمی در درک علت رفتارهای این جنبش جهادی از زمان کسب دوباره قدرت در افغانستان داشته است و همچنین نحوه رفتار آینده حکومت طالبان را در قبال موضوعاتی که دغدغه جامعه جهانی است مشخص می‌کند.
بررسی دقیق طالبان نشان می‌دهد که این گروه، دو بخش تعریف شده در درون ساختار خود دارد. اولین بخش، ساختار سلسله مراتبی سفت و سخت دولت رسمی طالبان است که با نام «امارت اسلامی» شناخته می‌شود. بخش دیگری که ساختار طالبان را تعریف می‌کند و شناخت ماهیت اصلی آن لازم و حیاتی است، زیر مجموعه‌های تحت حمایت این سازمان است.
بر هم‌کنش‌های جناحی و همچنین دینامیک‌های موجود بین نهادهای رسمی و غیر رسمی جنبش طالبان تعیین کننده راهبرد و خط مشی سیاسی حکومت طالبان می‌باشد.

مطالعات شرق/

مقدمه
این گزارش به دنبال تبیین ساختار طالبان است؛ موضوعی که نقش مهمی در درک علت رفتارهای این جنبش جهادی از زمان کسب دوباره قدرت در آگوست 2021 داشته و نحوه رفتار آینده آن را در قبال موضوع‌هایی که دغدغه کل جامعه جهانی است مشخص می‌کند. این، بر هم‌کنش‌های جناحی و همچنین دینامیک‌های بین نهادهای «رسمی» و«غیر رسمی» است که مشخص می‌کند کدام دیدگاه‌های ایدئولوژیک و راهبردی بر جنبش طالبان غلبه داشته و در حال حاضر، تعیین کننده خط مشی سیاسی دولت تحت کنترل جهادیون می‌باشند. این گزارش برای تشریح این تصویر پیچیده، شبکه‌ای از منابع مختلف (غربی و افغانستانی) که طی این سال‌ها ایجاد شده‌اند و باید ناشناس باقی بمانند استفاده کرده است.

با بررسی دقیق وضعیت طالبان مشخص می‌شود که این گروه، دو بخش تعریف شده در درون ساختار خود دارد. اولین بخش، ساختار سلسله مراتبی سفت و سخت دولت رسمی طالبان است که با نام «امارت اسلامی» شناخته می‌شود. در درون امارت اسلامی، «شورای کویته» به رهبری «شیخ هبت‌الله آخوندزاده»، بدنه ارشد محسوب می‌شود. وزرای اصلی امارت، از جمله نخست وزیر و وزرای دفاع، کشور، دارایی، دادگستری و اطلاع‌رسانی، از آخوندزاده که در حال حاضر رهبر ارشد دولت می‌باشد دستور می‌گیرند. بخش دیگری که ساختار طالبان را تعریف می‌کند و شناخت ماهیت اصلی آن لازم و حیاتی است، زیر مجموعه‌های تحت حمایت این سازمان است.

لذا طالبان در عین حال که یک گروه مشخص، با نهادها و قدرت‌های تعریف شده است، به طور هم زمان، یک جنبش عام‌تر نیز هست که گروه‌های مختلف و مجزا می‌توانند تحت پرچم آن فعالیت کنند. علاوه بر کادر رهبری «شورای کویته» و نیروهای وفادار به آن، سه گروه مهم دیگر نیز وجود دارند که تحت نام طالبان فعالیت می‌کنند و در ادامه به آنها خواهیم پرداخت. پس از آن نیز گروه‌هایی وجود دارند (و برخی از آنها نیز به چند جناح تقسیم شده‌اند) که از زمان تشکیل مجدد امارت اسلامی، ذیل بدنه اصلی طالبان فعالیت دارند.
به دنبال طالبانیزه شدن دوباره افغانستان، شایعاتی از درون امارت بر سر زبان‌ها افتاد دال بر اینکه ساختار دولت جدید، عناصری از رهبری قبایلی این کشور را که به طور سنتی از جنبش طالبان منفک بودند در خود جای خواهد داد.

دلیلی که برای این اقدام ذکر شد این بود که این فراگیری، ثبات بلند مدت رژیم امارت اسلامی را تضمین خواهد کرد. اما تاکنون هیچ نشانه‌ای از وجود یک ساختار فراگیر دیده نشده است.
خط مشی و روش کار طالبان نیز از زمانی که به عنوان یک سازمان شورشی جهادی و با هدف تشکیل یک حکومت اسلامی در افغانستان در سال 1994 تشکیل شد، اندکی تغییر کرده است. طالبان از زمان بازگشت به قدرت در آگوست 2021، در تلاش برای تثبیت قدرت و کنترل کامل خود بوده و برای سرکوب مخالفان و ریشه کن کردن افراد ناراضی، دست به حملات خشونت بار متعددی زده است. این سرکوب‌ها به روش‌های مختلفی انجام می‌شود، از اعزام افراد مسلح برای مقابله با معترضان گرفته، تا حمله به منازل و مغازه‌ها و همکاری با نهادهای اجتماعی مختلف.

دولت طالبان که در انزوای شدیدی به سر می‌برد، جدا از برنامه‌های سرکوبگرانه‌ خود، از ناکارآمدی‌های زیادی نیز رنج می‌برد: این دولت ظرفیت‌های کمی برای مدیریت نهادهای مدرن دارد؛ فاقد توانایی لازم برای استفاده از فناوری‌ها، به منظور بهبود عملکرد جامعه افغان و همچنین فاقد نیروی متخصص برای بهره‌برداری از منابع طبیعی افغانستان (به خصوص منابع کشاورزی و معادن) است؛ و نیاز اجتناب‌ناپذیری به روابط خارجی دارد تا بتواند جریان تجاری و درآمدی ایجاد کند اما ناتوان در ایجاد چنین روابطی است.

به رغم طیف وسیع جناح‌های موجود در درون طالبان، قدرت سیاسی و نظامی توسط حلقه کوچکی از بازیگران در جنوب غرب افغانستان، بخصوص در ولایت قندهار، اعمال می‌شود. جدا از بدنه‌های حاکمیتی رسمی این گروه، تیم مشورتی چهار نفره آخوندزاده، متشکل از شیخ‌های تندرو، به طور غیررسمی کنترل کل امارت اسلامی را در دست داشته و قادر به رد یا پذیرش هر نوع تصمیم داخلی یا خارجی است.
طالبان همچنان تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی بوده و خطر امنیتی قابل توجهی را متوجه منطقه و فرامنطقه می‌کند، چون افغانستان تحت کنترل طالبان همچنان میزبان گروه‌های مختلف جهادی بین‌المللی است. کشمکش‌های داخلی طالبان بر سر قدرت، بین به اصطلاح «شبکه حقانی» و شیخ‌های منطقه جنوب، نیز منبع بالقوه‌ای برای ایجاد بی‌ثباتی در کشوری است که در حال حاضر عملا دارای یک دولت درمانده است؛ که این می‌تواند به طور بالقوه به مشکلات جامعه جهانی بی‌افزاید.
موضوعی که وضعیت را پیچیده‌تر می‌کند آن است که طالبان تا حد زیادی تحت نفوذ یک سازمان اطلاعاتی فراملی ایدئولوژیک، موسوم به «آی‌اس‌آی» یا همان سرویس اطلاعاتی پاکستان است.
 
ساختار سازمانی طالبان
طالبان به عنوان یک سازمان، دو بخش کاملا مجزا دارد که ساختار آن را شکل می‌دهند. اولین بخش، ساختار سلسله مراتبی نسبتا سفت و سخت دولت رسمی طالبان است که رسما خود را با نام «امارت اسلامی» معرفی می‌کند.
در رأس این بدنه سیاسی، «شورای رهبری»، معروف به «شورای کویته»، وجود دارد که رهبری آن در حال حاضر در دست شیخ هبت‌الله آخوندزاده است. در درون دولت طالبان، آخوندزاده رسما «رهبری ارشد» همه مسائل سیاسی و نظامی را در اختیار دارد. پایین‌تر از او و «شورای کویته»، مناصب وزارتخانه‌ای هستند که اختیارات ظاهری و اندکی دارند، از جمله:
دفتر نخست وزیری: که مدیر ارشد همه وزارتخانه‌ها است.
وزیر کشور: که با مسائل امنیتی و سیاست داخلی سر و کار دارد.
وزیر دفاع: که بر مسائل نظامی نظارت دارد.
وزیر دارایی: که مسئولیت مسایل بودجه‌ای را بر عهده دارد.
وزیر دادگستری: که دادگاه‌ها و نظام‌های مرتبط با آنها را مدیریت می‌کند.
وزیر اطلاع‌رسانی: که رسما مسئول رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی عمومی است اما در عمل، نقش بازوی تبلیغاتی دولت را بازی می‌کند.

• (Hezb-e-Walaati) ] نام فارسی این تشکیلات در هیچ منبعی پیدا نشد [که برای اولین بار در ولایت قندهار شروع به فعالیت کرد. رهبر این گروه، یک چهره شناخته شده در دولت طالبان به نام «دکتر انور» است که اصالتا اهل ولایت ارزگان می‌باشد. انور حدود سه دهه است که رابطه نزدیکی با رهبران ارشد طالبان، از جمله «ملا محمد عمر» موسس طالبان داشته است. پس از کشف شواهدی مبنی بر تخلفات اخلاقی انور (از جمله یک سری انحرافات جنسی)، او از سمت خود در کمیسیون مدنی طالبان در ارزگان برکنار و مجبور شد به پاکستان بگریزد. پس از خروج ناتو از افغانستان در سال 2021، انور فرصت یافت تا دوباره به افغانستان بازگردد. از آن زمان به بعد، وی حامیانی در درون دولت امارت اسلامی پیدا کرده و توانسته است تعداد قابل توجهی جنگجو دور خود جمع کند. به نظر می‌رسد که در حال حاضر، مرکز نفوذ وی در قندهار باشد.
  
  «جناح خان»، به رهبری ژنرال «تادین خان» رئیس پلیس سابق لایت قندهار. خان سال‌ها یکی از با نفوذترین چهره‌ها در افغانستان بود و این قدرت را در دورانی که طالبان مشغول نبرد با نیروهای ناتو در این کشور بود همچنان حفظ کرد. حمایت مردمی از وی، ناشی از توان مدیریتی و همچنین روابط خانوادگی وی در «قبیله اچکزی» است. زمانی که افغانستان تحت حاکمیت دولت منتخب «حامد کرزی» و دولت‌های پس از وی بود، خان مبادرت به آموزش گروه بزرگی از جنگجویان در بلوچستان کرد و منابع حکایت از آن دارند که خان نیروهای فعلی خود را نیز از بین نیروهای جنگجویان این گروه جمع آوری کرده است. طبق گزارش‌ها، خان همچنان رابطه نزدیکی با گروه‌های مقاومت ضد طالبان - از جمله افرادی که رسما با «اتحاد شمال» ارتباط داشتند - دارد.

• «شبکه حقانی»، به رهبری «سراج‌الدین حقانی»، فرزند «جلال‌الدین حقانی» موسس شبکه حقانی. سراج الدین هم زمان با نقش خود در طالبان، یکی از اعضای القاعده نیز هست و در گذشته علنا به دنبال انجام بمب‌گذاری‌های انتحاری بوده است. شبکه حقانی در اصل یکی از واحدهای سرویس اطلاعات ارتش پاکستان است. حمایت‌های مالی و لجستیکی گسترده این سرویس از شبکه حقانی و همچنین تشکیلات تجاری گسترده این شبکه در سرتاسر افغانستان، شبکه حقانی را به یک سازمان مستقل، ثروتمند و قدرتمند بدل کرده است. با توجه به اینکه سراج‌الدین در حال حاضر پست وزارت کشور را بر عهده دارد، شبکه حقانی قدرت رسمی زیادی نیز پیدا کرده و بر بخش امنیت داخلی کشور مسلط شده است؛ وضعیتی که به آن امکان داده است تا، برای مثال، از «ایمن الظواهری» رهبر القاعده در کابل میزبانی کند.

• ناکارآمدی در مدیریت نهادی مدرن؛
  ناتوانی در استفاده از فناوری‌ها به منظور بهبود وضعیت جامعه افغان؛
  عدم داشتن تخصص کافی برای استفاده از منابع طبیعی افغانستان (به خصوص منابع کشاورزی و معدنی)؛ و
  نیاز به برقراری رابطه با کشورهای خارجی به منظور ایجاد جریان تجاری و درآمدی؛ و این در حالی است که طالبان قادر به ایجاد چنین مناسباتی نیست چون سایر کشورها به شدت از سوی این رژیم احساس خطر می‌کنند.