پیامدهای همکاری ایران و پاکستان در مبارزه با تروریسم
مقدمه
در شرایطی که اقدام‌های تروریستی گروه‌های مختلفِ عمدتاً فعال در منطقۀ بلوچستان پاکستان، منجر به وارد آوردن خسارات و تلفاتی به نیروهای امنیتی و مردم در ایران و پاکستان شد و پس از چند دور گفت‌وگو میان مقام‌های نظامی و امنیتی و سیاسی دو کشور و دستیابی به تفاهمی برای همکاری مشترک در مبارزه علیه گروه‌های تروریستی، مجموعهای از عملیات نظامی علیه گروه‌های تروریستی در منطقۀ بلوچستان توسط نیروهای مسلح دو کشور انجام شده است.
این عملیاتها از حیث ضربات وارد شده به گروه‌های تروریستی منطقه (جیشالعدل در ایران و ارتش آزادیبخش بلوچ در پاکستان) و حذف رهبران و کادرهای تاثیرگذار آنها قابل توجه بوده است. در حالی که برخی منابع، همکاری دوجانبه در این خصوص را تأیید نمیکنند، نوع ضربات وارد شده و آثار قابل توجه آن، از قطعیت وجود همکاری میان دو کشور در مبارزه با تروریسم حکایت دارد.
پیشینۀ اقدام مشترک
در دی 1402، اتفاقی بی‌سابقه در تاریخ روابط ایران و پاکستان رخ داد. ایران، به برخی مواضع سازمان جیشالعدل در خاک پاکستان حمله موشکی کرد و دو روز بعد هم پاکستان ادعا کرد که مواضع گروه‌های تروریستی بلوچ پاکستانی را در خاک ایران هدف قرار داده است. روشن بود که این تبادل آتش، وضعیتی نامطلوب را در روابط دو کشور ایجاد کرده است.
با این حال، ارادۀ سیاسی هر دو کشور بر این قرار گرفت که به این اختلاف پایان دهند. زیرا نه پاکستان هیچ‌گاه دشمن ایران بوده و نه ایران هیچ گونه سابقۀ دشمنی با پاکستان دارد. به بیان دیگر، تاریخ روابط دو کشور از زمان تاسیس پاکستان همواره بیانگر وجود دوستی و مودت میان دو کشور بوده است. از این رو، راهکار این ترمیمِ روابط دوجانبه، چیزی جز همکاری برای مبارزه با تروریسم در دو سوی مرز نبود.
پس از سفرهای متقابل و مکرر مقام‌های سیاسی، نظامی و اطلاعاتی دو کشور به خاک یکدیگر، اخباری پنهان از آغاز عملیاتهای ضدتروریستی مشترک دو کشور منتشر میشد. توافقی که در فروردین 1403 بین پاکستان و ایران برای استقرار افسران در قلمرو یکدیگر برای هماهنگی عملیات مشترک ضدتروریسم منعقد شد، یک دستاورد مهم و مورد انتظار برای هر دو کشور بود.
اظهارات مقام‌های دو کشور نیز از گسترش همکاری علیه تروریسم خبر می‌داد. سردار سرتیپ سید حجت‌الله قریشی در جریان سفر خود به پاکستان در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرده بود که مبارزه با تروریسم به صورت مشترک میان ایران و پاکستان در بالاترین سطح و هماهنگی ممکن در حال انجام است. عباس عراقچی وزیر امور خارجۀ ایران هم در سفر خود به پاکستان، این مسأله را بیان کرده بود که ایران و پاکستان در مبارزه با تروریسم، اقدام‌های مشترک را تشدید خواهند کرد.
این روند، متعاقب تشدید وخامت وضعیت امنیتی در منطقۀ بلوچستان در هر دو کشور رخ داد. در پاکستان، ارتش آزادیبخش بلوچ و جبهۀ آزادیبخش بلوچستان، بر وسعت اقدام‌های تروریستی خود افزودند و به جز هدف قرار دادن نیروهای ارتش و پلیس پاکستان، شهروندان چینی فعال در پروژههای عمرانی این منطقه را هم هدف قرار دادند.
در ایران هم، گروه تروریستی موسوم به جیشالعدل بر وسعت اقدام‌های خود علیه نیروهای مرزبانی و پلیس ایران افزوده بود. نقطۀ اوج اقدام‌های جیشالعدل، به شهادت رساندن 10 مرزبان جمهوری اسلامی ایران بود.
منظور از عملیات مشترک، این نیست که سربازان و افسران، مشترکاً در کنار یکدیگر به عملیات بپردازند، بلکه منظور مبادلۀ اطلاعات، شناسایی اهداف، در دسترس قرار دادن امکانات ویژه و هماهنگی در اجرای عملیات است. در ادبیات نظامی، اصطلاحی وجود دارد به نام «چکش و سندان» به این معنی که دشمن، دسترسی به مسیری برای فرار و بازسازی نداشته باشد و از دو سو تحت فشار قرار گیرد. به نظر میرسد، استراتژی ایران و پاکستان برای هدف قرار دادن گروه‌های تروریستی در دو سوی مرز، استراتژی چکش و سندان بوده تا به این شیوه نه جیشالعدل با فرار به داخل پاکستان، فرصتی برای بازسازی داشته باشد و نه گروه‌های تروریستی بلوچ پاکستانی، بتوانند با گریختن به ایران (آن گونه که مقام‌های پاکستانی مدعی هستند) خود را نجات دهند.
به گفتۀ برخی منابع بلوچ که به گروه‌های تروریستی نزدیک هستند، تصمیم بر اجرای این عملیات، پس از سفر عباس عراقچی وزیر امور خارجۀ ایران به پاکستان گرفته شده است. با این حال ایران و پاکستان، هر دو این مسأله را تکذیب کردند. زهرا ممتاز بلوچ سخنگوی وزارت امور خارجۀ پاکستان، انجام عملیات مشترک میان ایران و پاکستان را دروغِ گروه‌های تروریستی دانست اما تأیید کرد که دو کشور، در حال همکاری گسترده در مبارزه با تروریسم هستند. ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران هم با صدور یک بیانیه، انجام عملیات مشترک با پاکستان را تکذیب کرد. همان طور که در بالا گفتیم، عملیات مشترک به آن معنی که نیروهای دو کشور در کنار یکدیگر دست به عملیات زده باشند رخ نداده است اما به نظر میرسد همکاری اطلاعاتی میان دو طرف علیه جریان‌های تروریستی، شدت گرفته و به سطح کمّی و کیفی قابل توجهی رسیده است.
عملیات در سبزکوه
به گفتۀ منابع خبری محلی منطقۀ بلوچستان، شامگاه روز 15 آبان 1403، جنگندههایی ناشناس، اقدام به بمباران شدید منطقۀ کوهستانی سبزکوه (کوه سبز)، نٌکٌر، محدودۀ پروم و منطقه «گر» بلوچستان پاکستان که نزدیک به مرز ایران است، کردند. برخی منابع محلی بلوچ مدعی شدند که حمله به صورت مشترک و توسط هواپیماهای نیروی هوایی پاکستان و نیروی هوایی ایران انجام شده است.
اطلاعات بعدی نشان داد این ادعا نادرست است. عملیات بمباران سبزکوه تنها توسط جنگندههای نیروی هوایی پاکستان (احتمالاً 6 فروند جنگندۀ جی-17 تاندر) انجام شده است. مناطق بمباران شده در امتداد منطقۀ مرزی شهرستان سراوان ایران قرار دارند. اطلاعات بعدی روشن کرد که پاکستان، مواضع گروه جیشالعدل را هدف قرار داده است.
زیرا گروه تروریستی جیش العدل با صدور اطلاعیه‌ای، از هلاکت ١٢ تن از مزدوران خود در پی بمباران هماهنگ ایران و پاکستان بر مخفیگاه‌های این گروهک در خاک ایالت بلوچستان پاکستان خبر داد. علاوه بر 12 کشته، چهار نفر از اعضای جیشالعدل نیز زخمی شدند.
در این حمله هوایی، دو تن از مسئولین و فرماندهان جیشالعدل به نامهای مولوی حافظ ابراهیم سابکزئی با هویت سازمانی «حافظ حسان» و «فقیرمحمد محمد زهی» با هویت سازمانی «امیر عمر» به هلاکت رسیدند. علاوه بر جانشین فرماندۀ کل و مسئول اطلاعات جیشالعدل، مسئول شرعی (شورای علما) این گروهک نیز در این حمله به هلاکت رسیدند. ادعا شده است که دو نفر از این افراد یعنی مسئول اطلاعات و جانشین فرماندۀ کل در یک خودروی تویوتا هدف قرار گرفته و به هلاکت رسیدند.
این مسأله از یک منظر، نشان‌دهندۀ عمق همکاری ایران و پاکستان در تبادل اطلاعات است. زیرا افرادی که در این حملۀ هوایی هدف قرار گرفته و حذف شدند، اصولاً در زمینۀ رعایت نکات ایمنی استفاده از تجهیزات دیجیتال و تلفن همراه، بسیار هوشیار بوده‌اند. از این رو، کشف و شناسایی محل حضور و تردد آنها، قطعاً به وسیلۀ منابع اطلاعات انسانی صورت گرفته است. به این ترتیب که ایران، دارای اطلاعات انسانی دقیق از محل تردد و حضور افراد مزبور بوده و بعد با ارائۀ اطلاعات به ارتش پاکستان، افراد مزبور، هدف حملۀ هوایی قرار گرفته و حذف شدند. در حقیقت به نظر میآید ایران و پاکستان به توافقی رسیده‌اند که ایران اطلاعات خود را از جیشالعدل به پاکستان بدهد و در مقابل پاکستان بدون درنگ با حملات هوایی یا اقدام‌های دیگر، افراد مزبور را حذف کند.
بخش دیگری از عملیات، برخی از گروگانهایی که از مدتها قبل در اختیار جیشالعدل بودند آزاد شدند. از جمله یک سرهنگ بازنشسته فراجا که ربوده و گروگان گرفته شده بود، با تلاش وزارت اطلاعات آزاد شد. پرویز بهروزی، سرهنگ بازنشستۀ فراجا که در ۱۶ مرداد سال جاری در محور مواصلاتی دشت سمسور به شهرستان بم، توسط اشرار ربوده و به گروگان گرفته شده و به پاکستان انتقال داده شده بود، در ادامه این عملیات آزاد شد. گرچه اعلام شد آزادی وی، با وساطت سران طوایف صورت گرفته است اما این اتفاق دو روز بعد از عملیات 15 آبان سبزکوه رخ داد و به نظر میآید در همین پیوند رخ داده است. همین طور برخی افراد محلی که توسط جیشالعدل ربوده شده بودند، آزاد شدند.
همچنین در داخل ایران هم سپاه پاسداران با حملات پهپادی تعدادی از نیروهای جیشالعدل را به هلاکت رساند. این عملیات قبل از حمله هوایی به سبزکوه صورت گرفت و چهار نفر از نیروهای جیشالعدل به هلاکت رسیدند. در طول این مدت و در درگیریهای رخ داده میان نیروهای سپاه و فراجا با تروریست‌ها، تعدادی کشته و عده‌ای هم دستگیر شدند.
آثار همکاری ایران و پاکستان در مبارزه با تروریسم
با آنکه بعد از این عملیات موفق، جیشالعدل مجدداً دست به تحرکات و اقدام‌هایی زده اما به نظر میآید این سازمان، ضربۀ سنگینی متحمل شده است. به شهادت رساندن 5 نفر از بسیجیان بومی و محلی طرح امنیت که از برادران اهل سنت و بلوچ هستند و به شهادت رسیدن 2 نفر از نیروهای سپاه در درگیری و کمین تروریست‌ها بعد از این حادثه نشان داد که جیشالعدل برای آنکه نشان دهد نابود نشده و هنوز توان دارد، دست به اقدام‌های مزبور زده است. با این حال به نظر میآید عرصه بر جیش العدل برای عملیات، به شدت تنگ شده است.
ضربۀ وارد شده به کادرهای طراز اول گروه جیشالعدل، از چند مسأله گواهی میدهد:
- اولاً ایران در درون جیشالعدل سطح بالایی از نفوذ منابع اطلاعات انسانی را دارد که از محل دقیق فرماندهان و کادرهای طراز بالای سازمان اطلاع دارند. جیشالعدل قطعاً به دنبال یافتن علت متحمل شدن ضربات فوق خواهد بود و همین مسأله به احتمال بالا موجب خواهد شد درگیریهای داخلی در سازمان در بگیرد. زیرا بدگمانی و سوء ظن به اعضا و کادرها بالا خواهد گرفت تا بتوانند منابع اطلاعاتی ایران و یا پاکستان را در درون سازمان خود کشف کنند. همین مسأله ممکن است احتمال حذفهای اشتباه و پیامدهای ناخواسته را بالا ببرد.
- ثانیاً سرعت تبادل اطلاعات میان ایران و پاکستان و به اصطلاح سرعت «چرخۀ اطلاعاتی» از جمعآوری، تحلیل و تولید تا عرضه و مصرف اطلاعات توسط نیروهای اطلاعاتی بسیار کوتاه شده است و این مسأله، شانس جیشالعدل را برای در امان ماندن از اقدام نیروهای امنیتی و نظامی کاهش خواهد داد. در گذشته اگر همکاری اطلاعاتی میان ایران و پاکستان وجود داشت روندی عمدتاً کُند داشت و ممکن بود اطلاعات تبادل شده، به فرض صحت و ارزش، به سبب گذر زمان به اصطلاح سوخت شود. اما حذف افراد رده بالای جیش العدل در حملات اخیر (یعنی نفر دوم و سوم سازمان) نشان داد که اولاً اطلاعات تبادل شده ارزش و دقت بالا داشته و ثانیاً به وقت و بسیار سریع هم انتقال یافته و مورد بهرهبرداری قرار گرفته است.
- ثالثاً اصطکاک میان جیشالعدل و جامعۀ محلی که در آن پناه گرفته هم افزایش خواهد یافت. هم بدگمانی جیشالعدل به اینکه در جامعۀ محلی مخبرانی وجود دارند و هم احساس خطر جامعۀ محلی از آسیب دیدن بر اثر حملات هوایی پاکستان، موجب خواهد شد تحرکات جیشالعدل در مناطقی که به اصطلاح منطقۀ آزاد برای آنهاست، کاهش یابد. در استراتژی مبارزه با تروریسم، روشی با نام «جدا کردن چریک از مردم یا جامعه» وجود دارد. چریک بدون ارتباط مؤثر و حمایت جامعۀ محلّی نابود خواهد شد. زیرا نیرو و امکاناتِ ادامۀ حیات و مبارزه را نخواهد داشت. عملیاتهای این چنینی مانند بمباران سبزکوه، میتواند نیروهای تروریستی جیشالعدل و یا جریان‌های بلوچ پاکستانی را از جامعۀ محلی جدا کند. زیرا هم در میان تروریست‌ها، ترس و وحشت نسبت به جامعۀ محلی ایجاد خواهد شد زیرا گمان میکنند که آنها، خبرچین دولت هستند و هم با به هم‌ریختگی جامعۀ محلی بر اثر بمباران هوایی، مردم و جامعۀ محلی به تروریست‌ها به مثابه عوامل دردسرساز، دید منفیتری خواهند یافت. البته در چنین عملیاتهایی، نباید با آسیب زدن به مردم محلی، موجب خشم و نفرت آنان را فراهم آورد. زیرا چنین کاری، ممکن است اثر معکوس به بار آورده و اقبال به جریان‌های تروریستی بیشتر شود.
- رابعاً منطقۀ امن جیش العدل و سایر جریان‌های تروریستی منطقه، بسیار محدود شده و حتی ممکن است از بین برود. در گذشته گروه‌های تروریستی در هر دو سوی مرز، سعی داشتند از خاک کشور مقابل برای گریز از نیروهای امنیتی استفاده کنند این گزاره خصوصاً در سمت پاکستان درست بود زیرا دست کم پاکستان تا مدتها به دلایلی، اقدام جدی علیه گروه‌های تروریستی همچون جندالله، جیش العدل و انصارالفرقان انجام نمی‌داد. با این توصیف، در صورتی که دو طرف سطح همکاری میان خود را بالا ببرند دیگر منطقۀ امنی هم در کار نخواهد بود. این مسأله، ادامۀ فعالیت را برای این گروه‌ها دشوار خواهد کرد و آنها مجبور خواهند شد با تشدید اقدام‌های حفاظتی از میزان فعالیت خود نیز بکاهند.
- خامساً فشار هم‌زمان ایران و پاکستان بر گروه‌های تروریستی منطقۀ بلوچستان، ممکن است سبب نزدیکتر شدن و یا اتحاد این گروه‌ها با یکدیگر شود. تاکنون این گروه‌ها با وجود برخی مناسبات و همکاریها، به صورت یک جبهۀ واحد شبه‌نظامی و تروریستی عمل نمیکردند. این احتمال وجود دارد که با اقدام هم‌زمان ایران و پاکستان علیه گروه‌های مزبور، این گروه‌ها به سوی اتحاد و ادغام راهبردی حرکت کنند. البته باید گفت که این اقدام، شاید بیشتر از آنکه اثری عملیاتی داشته باشد اقدامی نمادین خواهد بود. زیرا بعید است بتواند توازن استراتژیک را در منطقۀ بلوچستان تغییر دهد. با این وجود همین اقدام هم ممکن است در بلند مدت، اثرات مهمی در بر داشته باشد. یکی از این اثرات آن است که ممکن است برخی بازیگران خارجی حامی جریان‌های بلوچ پاکستانی، با حمایت خود از آنها، موجب تقویت جریان‌های بلوچ ایرانی هم بشوند. برای مثال پاکستان، مدت‌هاست که هند را متهم می‌کند که از جریان‌های تروریستی بلوچستان حمایت می‌کند. اگر این جریان‌ها با جیشالعدل و جریان‌های مشابه دیگر متحد و ادغام شوند آنگاه بخشی از کمک‌هایی که هند به تروریست‌های پاکستانی می‌کند - اگر این ادعای پاکستان را بپذیریم- ممکن است با واسطۀ گروه‌های تروریستی پاکستانی، به تروریست‌های ایرانی هم انتقال یابد.
نتیجهگیری
پس از یک دوره اختلاف نظر میان مقام‌های نظامی- امنیتی ایران و پاکستان و تنش کوتاه مدتِ ناشی از آن، روندی از همکاری در سطح بالای امنیتی میان دو کشور آغاز شده است. هر دو کشور با روند رو به تصاعدی، از اقدام‌های تروریستی در منطقه (استان سیستان و بلوچستان ایران و ایالت بلوچستان پاکستان) مواجه هستند. هر دو کشور به‌جز فعالیت این گروه‌های تروریستی، با مسائل امنیتی دیگری هم مواجه هستند. پاکستان به‌جز بلوچستان با مسائل مربوط به تروریسم تحریک طالبان، تحرکات پشتونها با تحریک احتمالی طالبان افغانستان، درگیری مرزی با افغانستان و ادامۀ تنش با هند، دست به گریبان است.
ایران هم با تهدیدهای ناشی از شرارت‌های اسرائیل و تحرکات آمریکا در غرب آسیا رو‌به‌رو است. از این رو دو کشور به این درک رسیده‌اند که باید با مسالۀ ناامنی مناطق مرزی مشترک، با همکاری و تعامل برخورد کنند. عملیات حملۀ هوایی پاکستان در منطقۀ سبزکوه و نواحی مجاور آن که به هلاکت 12 عضو جیشالعدل ایران منتهی شد و نفرات سطح بالا (دوم و سوم) سازمان در آن به هلاکت رسیدند، نشانه‌ای از سطح بالای همکاری اطلاعاتی است. این حملات و اقدام‌ها در صورت تداوم، جیشالعدل را با جامعۀ محلی دچار مشکل و بدگمانی متقابل خواهد کرد؛ منطقۀ امن این سازمان را از بین خواهد بُرد؛ در درون خود سازمان، بدبینی و بدگمانی نسبت به یکدیگر (به سبب نفوذ و خبرچینی برای دولت‌ها) ایجاد خواهد کرد و البته ممکن است موجب اتحاد یا نزدیک شدن این گروه‌ها با هم شود. تمام این مسائل بر یک نکته تأکید دارند؛ تنها راه پیشِ رویِ دو کشور برای موفقیت در ایجاد امنیت، در مناطق مرزی مشترک، تعامل هر چه بیشتر است.
درپایان توجه به این نکته هم ضروری است که پاکستان در وضعیت امنیتی بغرنجی است و این جمعبندی در حال پدید آمدن نزد جامعۀ نظامی و امنیتی پاکستان است که پرورش گروه‌های تروریستی و یا مدارا و تحملِ آنها به جای آنکه مزیتی برای پاکستان و ابزاری برای تأمین منافع ملی و امنیت این کشور باشد به تهدیدی بزرگ برای آن بدل شده است. درگیر شدن پاکستان با طالبان افغانستان و تشدید درگیری با تحریک طالبان پاکستان، این کشور را در وضعیت بغرنج امنیتی گرفتار کرده است. افزایش اقدام‌های تروریستی گروه‌های بلوچ هم هر چه بیشتر وضعیت امنیتی پاکستان را وخیم کرده است. در این شرایط، این نکته بسیار حائز اهمیت است که پاکستان در مبارزه با تروریسم، تنها یک دوست در میان همسایگانش دارد و آن جمهوری اسلامی ایران است.
کد خبر:3877
