نویسنده: سید سباس عسکری نقوی

پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷ این کشور به دلیل مسائل مختلف با هند دچار اختلاف بود که در برخی موارد منجر به درگیرى و برخوردهاى نظامى شدیدی نیز شده‌ است. اختلافاتات دینی و جغرافیایی، مسئله کشمیر، سهم آب، منطقه مرزی سیاچن و در نهایت مسئله افغانستان بخشی از مجموعه افتراقاتی است که منجر به نشان دادن واکنش‌هایی از سوی هر دو کشور در زمان‌های مختلف در طول حیات پاکستان شده است؛ واکنش‌هایی که بعضا تنها جان مرزنشینان را هدف قرار داده و هیچ نتیجه مشخصی در بر نداشته است.

تلاش برای صلح با هند همیشه خط قرمز ارتش پاکستان بوده و تاکنون هیچ دولتی در این کشور نتوانسته در این راستا گام بردارد. ارتش پاکستان از همان ابتدا بقای خود را در ادامه اختلاف با هند و جلب نظر مردم برای دفاع از کشور دانسته است. اما در اقدامی نادر، کتابی با نام «تاریخچه جاسوسی: ر.آ.و، آی.اس.آی و توهم صلح» توسط ژنرال «اسد درانی» رئیس سابق سرویس امنیت پاکستان و «ای اس دولت» رئیس سابق سرویس امنیت هند منتشر شده است. اقدامی که شگفتی بسیاری را در پی داشته است و دست کم در پاکستان نوعی تابو شکنی قلمداد می‌شود. هر چند که این کتاب مستقیما توسط روسای سابق سرویس‌های امنیتی پاکستان و هند نوشته نشده بلکه "آدیتا سنها" یک روزنامه‌نگار هندی این مطالب را جمع‌آوری و به صورت کتاب منتشر کرده است. 
احمقانه خواندن عملیات ارتش پاکستان در منطقه کارگیل، حمله به هند، معامله بر سر بن لادن، حافظ سعید، عملیات‌های نفوذی هند به خاک پاکستان، قوم‌گرایی، تاثیر روسیه و آمریکا بر روابط هند و پاکستان، و برتر دانستن پنجابی‌ها نسبت به سایر اقوام پاکستان از بخش‌های مهم این کتاب است. 

«ای اس دولت» در مراسم رونمایی از این کتاب در سخنانی که بوی تغییر از آن به مشام می‌رسید، اظهار داشت که سراسر دنیا شیوه خود را تغییر داده و تا چند روز پیش کسی فکر نمی‌کرد رهبر کره شمالی حاضر به مذاکره با آمریکا و پایان دادن به تولید سلاح هسته‌ای شود. وی افزود که هند و پاکستان با جنگ، کاری از پیش نخواهند برد بنابراین همان‌طور که «مان موهان سینگ» نخست وزیر سابق هند خواسته بود باید فرمانده ارتش پاکستان را به دهلی نو دعوت و برای صلح پایدار رایزنی کنیم تا نتایج مثبت به دست آید.
«ای اس دولت» در ادامه سخنان خود به یکی از پیشنهادات کتاب اشاره کرد که بر اساس آن برقراری ارتباط دوستانه بین مردم دو کشور و تسهیلات ویژه برای صدور ویزا می‌تواند بسیار موثر باشد.

ژنرال «اسد درانی» در بخش‌هایی از این کتاب آمریکا را دشمن واقعی پاکستان معرفی کرده و نوشته است که ما بیش از حد حضور هند در بلوچستان را بزرگ‌نمایی می‌کنیم اما واقعیت این است که عملیات‌های خرابکارانه و فعالیت جاسوسی در این ایالت بیشتر به آمریکا مربوط می‌شود. اسد درانی تأکید کرده است که من نمی‌خواهم جزئیات دستگیری «کلبوشن یادیو» جاسوس هندی در بلوچستان یا کشته شدن رهبر طالبان را بیان کنم اما به خوبی می‌دانم که پشت پرده تمام این اتفاقات دست پنهان آمریکا بود که سعی داشت روابط تهران - اسلام‌آباد را به چالش بکشد. رئیس سابق سرویس امنیت پاکستان در بخش دیگری از کتاب خود نوشت: ما بیش از حد حضور سرویس امنیت هند در افغانستان و فعال بودن سفارت و کنسولگری‌های این کشور را بزرگ‌نمایی می‌کنیم غافل از اینکه آمریکا بر همه چیز افغانستانی‌ها مسلط است و همه فعالیت‌هایی که از این کشور علیه پاکستان صورت می‌گیرد با هماهنگی واشنگتن انجام می‌شود. وی آورده است که پاکستان به خوبی از محل اختفای اسامه بن لادن رهبر القاعده اطلاع داشت و عملیات نیروهای آمریکایی برای کشتن وی با هماهنگی کامل اسلام‌آباد انجام شد.

واکنش‌ها در پاکستان
 ژنرال درانی به دلیل برخی مطالب این کتاب به مقر ارتش پاکستان در راولپندی احضار شد. ارتش پاکستان اعلام کرد که اسد درانی باید درباره افشاگری در کتاب خود که با کمک رئیس سابق سرویس امنیت هند به رشته تحریر درآورده توضیح بدهد. ارتش پاکستان اعلام کرد بسیاری از مطالب در کتاب ژنرال درانی وارونه جلوه داده شده و مبتنی بر حقیقت نیست. ارتش پاکستان همچنین اعلام کرد نظامیان حتی افسران بازنشسته حق ندارند اسرار نظامی را فاش کنند.
دامنه واکنش‌ها درباره این کتاب به ارتش پاکستان ختم نشد و مجلس سنای پاکستان نیز از وزارت امور خارجه این کشور  درباره انتشار کتاب «تاریخچه جاسوسی: ر.آ.و، آی.اس.آی و توهم صلح» که به صورت مشترک با همکاری اسد درانی رئیس سابق سرویس امنیت پاکستان و رئیس سابق سرویس امنیت هند به رشته تحریر درآمده است خواستار توضیح شده است.
«امجد شعیب» از کارشناس مسائل نظامی پاکستان در واکنش به انتشار این کتاب در گفتگو با رسانه‌های پاکستان گفته است که تمام افسران بازنشسته ممکن است به نوشتن مقاله یا مصاحبه و کارهایی از این قبیل روی آورند اما حق ندارند اسرار نظامی را فاش کنند و ژنرال درانی باید قبل از اینکه چنین کتابی منتشر می‌کرد، هماهنگی لازم را با قمرجاوید باجواه فرمانده ارتش به عمل می‌آورد.

گمانه‌زنی درباره چرایی انتشار این کتاب
این کتاب می‌تواند حاصل یک تصمیم شخصی و یا حاصل یک سناریوی از قبل طراحی شده باشد. در هر حال، در پاکستان معمول نیست که یک افسر عالی رتبه سرویس اطلاعات، بدون هماهنگی با ارتش این کشور دست به افشاگری بزند. هر چند که بر اساس خبرهای منتشر شده، ارتش پاکستان ژنرال درانی را به دلیل انتشار این کتاب بازخواست کرده است اما فرضیه اطلاع قبلی ارتش درباره این کتاب مطرح است.
یکی از گمانه‌های مطرح در این باره، هماهنگی سرویس‌های هند و پاکستان در مورد انتشار کتاب است. بر این اساس می‌توان گفت که در پشت پرده توافقاتی وجود دارد اما در ظاهر اوضاع به نحو دیگری جلوه داده می‌شود. یکی دیگر از  گمانه‌های مطرح، رقابت بین ارتش و دولت در پاکستان است. از آنجا که «نواز شریف» نخست وزیر برکنار شده پاکستان مدعی شده در راستای صلح با هند گام برداشته و به همین دلیل مجبور به کناره‌گیری از قدرت شده است و سرویس امنیت را مقصر دانسته است، این کتاب بر آن است که نشان دهد ارتش نیز خواهان صلح با هند بوده و ابتکار صلح با هند منحصر به نواز و یا دیگر دولت های قبلی نبوده است.
انتهای مطلب/

* نویسنده و مترجم اردو زبان