آیا احیای رابطۀ هند و حکومت طالبان پایدار خواهد بود؟

تغییر رویکرد دولت هند به سمت تعامل با طالبان، دلایل متعددی دارد. مهم‌ترین آن، جلوگیری از تبدیل دوبارۀ افغانستان به پناهگاه تروریسم و افراط‌گرایی است که امنیت هند را تهدید می‌کنند. از نگاه هند، طالبان در مقایسه با گروه‌هایی چون القاعده و «داعش خراسان»، «شرّ کمتری» به حساب می‌آید. طالبان به هند اطمینان داده که «به هیچ گروهی اجازه نخواهد داد از خاک افغانستان علیه دیگران استفاده کند» و حملۀ تروریستی ماه آوریل در پهلگام، واقع در کشمیر تحت کنترل هند را محکوم کرد. این روابط حسنه با تیرگی روابط افغانستان و پاکستان هم‌زمان شده است. اسلام‌آباد از دیرباز روابط نزدیکی با طالبان داشته است، اما اسلام‌آباد که زمانی افغانستان را «عمق راهبردی» خود در رقابت با هند می‌دانست، اکنون به طور فزاینده‌ای، همسایه شمال غربی خود را به عنوان یک عامل بازدارنده می‌بیند.

سفر متقی به هند با درگیری‌های مرزی میان نیروهای افغان و پاکستانی هم‌زمان شد که بر اساس گزارش‌ها ده‌ها کشته برجای گذاشت. پاکستان، طالبان افغانستان را به میزبانی از تحریک طالبان پاکستان - مجموعه‌ای از چندین گروه شورشی که هدفشان سرنگونی دولت پاکستان است - متهم می‌کند. تحریک طالبان پاکستان از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در سال ۲۰۲۱، حملات خود را در داخل پاکستان افزایش داده است. 

اسلام‌آباد همچنین هند را به دامن‌زدن به این تنش‌ها متهم می‌کند، هرچند دهلی‌نو این اتهام‌ها را رد می‌کند. ریشۀ این تنش‌ها در وضعیت مناقشه‌آمیز خط دیورند نهفته است؛ خطی که به طول ۲۶۰۰ کیلومتر، مرز میان افغانستان و پاکستان را تعیین می‌کند.

برای طالبان، گسترش روابط با هند تلاشی برای خروج از انزوای دیپلماتیک و افزایش مشروعیت بین‌المللی است. این اقدام در پی تصمیم روسیه در ماه ژوئیه برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک با طالبان صورت می‌گیرد؛ تصمیمی که روسیه را به نخستین (و تاکنون تنها) کشوری تبدیل کرده که چنین گامی برداشته است. طالبان همچنین می‌خواهد هند دوباره به عنوان شریک مهم توسعه‌ای افغانستان ظاهر شود. این گروه به‌ویژه در پی جلب کمک‌های اقتصادی از هند است، زیرا از زمان خروج ناتو در سال ۲۰۲۱ و تسلط طالبان، حمایت مالی غرب به‌طور چشمگیری کاهش یافته است.

هند یکی از بزرگ‌ترین شرکای توسعه‌ای دولت پیشین افغانستان بود و از طرح‌های متعددی در کشور حمایت می‌کرد. جایشانکار، وزیر امور خارجۀ هند، طی یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با همتای افغان خود خاطرنشان کرد که هند طرح‌های پیشین خود در افغانستان را حفظ و بازسازی خواهد کرد و همچنین متعهد به اجرای شش طرح جدید در این کشور است. جایشانکار همچنین اظهار داشت که هند از دعوت «شرکت‌های هندی برای بررسی فرصت‌های معدنی در افغانستان» عمیقاً قدردانی می‌کند.

کمک‌های توسعه‌ای در حوزه‌های بهداشت، تغذیه و مدیریت منابع آب نیز در دیدار با متقی مورد بحث قرار گرفت. دیگر موضوع‌های مورد بحث شامل ظرفیت پروازهای میان دهلی و کابل، برنامه‌های آموزشی و ظرفیت‌سازی و تسریع در صدور ویزا برای شهروندان افغان بود. هند همچنین در تلاش است تا ارتباطات منطقه‌ای خود را تقویت کند. این کشور در حال حاضر برای تجارت با افغانستان و آسیای مرکزی، به بندر چابهار ایران متکی است. بهبود روابط با کابل می‌تواند موجب افزایش بیشتر مبادلات تجاری از این مسیر شود، به‌ویژه پس از بسته شدن مرز آتاری- واگه میان هند و پاکستان در پی درگیری‌های بین آنها در ماه‌های آوریل و می.

با وجود این تحولات، محدودیت‌هایی در این نزدیکی و روابط حسنه وجود دارد. بازگشایی سفارت هند در کابل به معنای برقراری رسمی روابط دیپلماتیک بین دو کشور نیست. دهلی‌نو همچنان از نسخۀ افراطی از اسلام دیوبندی که طالبان نمایندگی می‌کند و توسط گروه‌های ضد‌هندی دیگر نیز ترویج می‌شود، بیزار است. تفاوت ارزش‌ها میان دولت‌های دو کشور در غیبت چشمگیر خبرنگاران زن در نشست خبری با متقی به‌خوبی آشکار بود؛ تصمیمی که خشم رسانه‌ها و افکار عمومی هند را برانگیخت و باعث برگزاری نشست خبری دیگری با حضور متقی و خبرنگاران زن شد.

طالبان حقوق زنان در افغانستان را به‌شدت محدود کرده است، از جمله ممنوعیت دسترسی آنها به آموزش و فرصت‌های شغلی در این کشور. در ماه ژوئیه، دادگاه کیفری بین‌المللی حکم بازداشت دو مقام ارشد طالبان (رهبر عالی، هبت‌الله آخندزاده و قاضی‌القضات عبدالحکیم حقانی) را به اتهام سوءرفتار علیه زنان و دختران صادر کرد.

از این رو، روابط هند با طالبان ممکن است با انتقاد کشورهایی روبه‌رو شود که روابط خود با هند را از دریچۀ ارزش‌های مشترک دموکراتیک می‌نگرند. با این حال، با توجه به اینکه کشورهای غربی در تلاش برای رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی داخلی (به‌ویژه سرکوب مهاجرت غیرقانونی) در حال تعامل با افغانستان هستند، چنین انتقادهایی احتمالاً بی‌اثر خواهد بود. در واقع، سفر متقی به هند با مجوز «کمیتۀ تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل» انجام شد که برای او معافیت موقتی از ممنوعیت سفر صادر کرد.

با این حال، اختلاف‌های ایدئولوژیک و سابقۀ تنش میان دهلی‌نو و طالبان می‌تواند در بلندمدت این روابط حسنه را تضعیف کند، به‌ویژه اگر اسلام‌آباد روابط خود را با کابل بهبود بخشد. گرچه روابط پاکستان و افغانستان در حال حاضر تیره است، اما اسلام‌آباد انعطاف‌پذیری بالایی در سیاست خارجی خود نشان داده است. در ماه ژوئیه، وزرای خارجۀ افغانستان، چین و پاکستان در کابل دیدار کردند تا دربارۀ گسترش همکاری‌ها از جمله گسترش «راهگذر اقتصادی چین- پاکستان» به افغانستان گفت‌وگو کنند.

این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که پاکستان می‌کوشد روابط سنتی خود را با چین حفظ کند، در عین حال که روابطش را با ایالات متحده نیز گسترش داده و توافق‌نامه‌ای دفاعی را هم با عربستان امضا کرده است. هنوز مشخص نیست اسلام‌آباد تا چه اندازه می‌تواند این تناقض‌ها را در سیاست خارجی خود مدیریت کند. به‌وضوح می‌توان گفت که در سراسر جنوب آسیا، تجدید نظر در روابط در حال انجام است. در حالی که افغانستان با وخامت روابط با پاکستان، به هند نزدیک‌تر می‌شود، بنگلادش در بحبوحه تنش‌ها با هند (پس از برکناری شیخ حسینه، نخست‌وزیر بنگلادش، از قدرت در یک قیام مردمی در اوت ۲۰۲۴)، به پاکستان نزدیک‌تر می‌شود.

این تغییرات در چارچوب از سرگیری روابط چین و هند، روابط پرتنش هند و آمریکا و بهبود روابط بین اسلام‌آباد و واشنگتن رخ می‌دهد. با توجه به این وضعیت ناپایدار، روابط حسنۀ کنونی میان هند و طالبان را نمی‌توان پایدار دانست و ممکن است دوباره دستخوش تغییر شود.