ایران شرقی/

 الکساندر شوستوف
 
علی‌رغم ادعاهای مربوط به کاهش جذابیت مهاجرتی روسیه در رسانه‌ها، ورود مهاجران کاری از کشورهای آسیایی عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به روسیه همچنان رو به افزایش است. وخامت روابط قومی که در مکان‌های اقامت مهاجران بسیار مشهود است، نتیجه منفی این فرآیند می‌باشد.

در مطالب مربوط به مسئله مهاجرت که اخیرا توسط رسانه‌های روسیه منتشر شده است، اغلب مهاجرت دائمی که انتقال به منطقه جدید سکونت را در نظر دارد و مهاجرت کاری موقت که اغلب ماهیت فصلی دارد با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. داده‌های مربوط به مهاجرت دائمی توسط سازمان آمار روسیه و داده‌های مربوط به مهاجرت موقت توسط اداره امور مهاجرتی وزارت کشور روسیه منتشر می‌شود. عدم درک تفاوت اساسی بین این نوع داده‌ها، به تفسیر اشتباه وضعیت مهاجرت و در نهایت، تصمیمات مدیریتی نادرست منجر می‌شود.

کاهش جذابیت مهاجرتی روسیه که مطبوعات به طور گسترده در مورد آن نوشته‌اند؛ به مهاجرت دائمی – اقامت در روسیه برای مدت طولانی - مربوط می‌شود. سازمان آمار روسیه از سال 2012   تمام افرادی را که برای 9 ماه یا بیشتر به روسیه رفته‌اند؛ جزء این گروه در نظر می‌گیرد. تعداد این گروه از مهاجران در پایان سال 2018 کاهش یافت. توازن مثبت تبادل مهاجران (تعداد ورودی‌ها منهای تعداد خروجی‌ها)  روسیه با کشورهای خارجی در سال 2018 در مقایسه با سال 2017 از 211.9 تا 124.9 هزار نفر کاهش یافته است. این امر از کاهش تعداد ورودی‌ها به روسیه و تعداد خروجی‌ها از آن نشات می‌گیرد.

سازمان آمار روسیه داده‌های مربوط به مهاجرت موقت را در اختیار ندارد. در عین حال، این داده‌ها نشان می‌دهد که میزان مهاجرت از کشورهای آسیایی اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در سال 2018 به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. جذابیت مهاجرتی روسیه به هیچ وجه در این کشورها کاهش نیافته است. برعکس، این جذابیت در سال گذشته افزایش یافته است. در سال 2018 وزارت کشور روسیه 17.8 میلیون مهاجر را به ثبت رسانده است – 2 میلیون نفر بیشتر از سال 2017. این رشد قابل توجه تا حد زیادی ناشی از جام جهانی  فوتبال بوده است. اما به طور همزمان مهاجرت از کشورهای شوروی سابق نیز افزایش یافته است. تعداد شهروندان این کشورها که توسط وزارت کشور روسیه به عنوان مهاجر به ثبت رسیده‌اند، در عرض یک سال تقریبا 800 هزار نفر افزایش یافته و به 12.7 میلیون نفر رسیده است.

به طور کلی، جریان‌های مهاجرتی بین روسیه و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در سال گذشته در جهت‌های مختلف تغییر کرده است. تعداد مهاجران از برخی کشورها کاهش و از برخی دیگر به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. مولداوی، اوکراین، قرقیزستان، ارمنستان و گرجستان جزء گروه اول هستند. در مجموع، تعداد شهروندان این کشورها که به عنوان مهاجر به ثبت رسیده‌اند، به میزان 96.2 هزار نفر کاهش یافته است.

ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان، ترکمنستان، بلاروس، آذربایجان و همچنین کشورهای حوزه بالتیک جزء کشورهایی هستند که جریان مهاجرتی را در روسیه افزایش داده‌اند. به طور کلی، تعداد شهروندان آنها که توسط وزارت کشور روسیه به ثبت رسیده‌اند به میزان 864.3 هزار نفر افزایش یافته است. همین امر کاهش مهاجرت را از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع جبران می‌کند.

افزایش مهاجرت؛ بیشتر توسط ازبکستان (416 هزار نفر) و تاجیکستان (224 هزار نفر) صورت گرفته است (در سال 2018 از این کشورها 641 هزار نفر وارد روسیه شدند). این رقم با جمعیت مرکز منطقه‌ای روسیه قابل مقایسه بوده و برای دوره یک ساله یک رقم بسیار قابل توجه است. تعداد شهروندان تمام کشورهای آسیای مرکزی که در سال گذشته به روسیه آمده‌اند، 8.5 میلیون نفر است. برای مقایسه: در ناحیه فدارل خاوردور روسیه - 6.2 میلیون نفر، در قفقاز شمالی - 9.8 میلیون نفر و در شمال غربی روسیه – حدود 14 میلیون نفر زندگی می‌کنند. تعداد مهاجران ازبک تبار و تاجیک تبار بسیار بیشتر از کل جمعیت "سنت پترزبورگ" است. تعداد مهاجران قرقیز تبار (877 هزار نفر) بیشتر از تعداد جمعیت کارلی، نووگراد، پسکوف، مورمان و جمهوری کومی است.

علاوه بر ثبت شهروندان کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به عنوان مهاجر، حذف آنها از لیست ثبت نیز صورت می‌گیرد. اما این اقدام به هیچ وجه بدان معنا نیست که فرد مهاجر واقعا روسیه را ترک کرده است. به گزارش سازمان آمار روسیه، حذف از لیست ثبت، به طور خودکار در فرآیند پردازش الکترونیکی اطلاعات مربوط به مهاجرت پس از پایان دوره اقامت صورت می‌گیرد. یعنی فرد مهاجر می‌تواند حتی در صورت حذف از لیست ثبت مهاجران، در روسیه باقی بماند. تنها زمانی برای وی مشکل بوجود می‌آید که با پلیس سرو کار داشته باشد که این امر با توجه به کاهش تعداد نیروهای پلیس در جریان اصلاحات وزارت کشور، به ندرت اتفاق خواهد افتاد. علاوه بر این، اگر فرد مهاجر به وطن خود برود و سپس تصمیم به بازگشت بگیرد، ممکن است ورود چنین مهاجری به روسیه  ممنوع شود. با این حال می‌توان این مشکل را با دریافت پاسپورت جدید در وطن حل و فصل کرد.

براساس برآوردهای وزارت کشور روسیه که در دسامبر سال گذشته توسط والنتینا کازاکووا، رئیس اداره مهاجرت بیان شد، در روسیه حدود دو میلیون مهاجر غیرقانونی وجود دارد. با توجه به اینکه اکثر مهاجران، شهروندان کشورهای آسیای مرکزی هستند، تعداد کلی آنها در طی یک سال ممکن است به 10 میلیون نفر برسد که دو برابر بیشتر از جمعیت سنت پترزبورگ بوده و با جمعیت مسکو قابل مقایسه است. علاوه بر این، در سال 2018 حدود 1.3 میلیون مهاجر از کشورهای قفقاز جنوبی به روسیه آمدند. در واقع، تعداد مهاجرانی که سالیانه از اعضای آسیایی اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع به روسیه می‌روند، با جمعیت کشورهایی مانند یونان، چک، پرتغال و سوئد قابل مقایسه است.

یکی از مهم‌ترین مسائل؛ جغرافیای مناطقی است که مهاجران انتخاب می‌کنند. تقریبا دو سوم آنها در سال گذشته در لیست مهاجران دو منطقه فدرال - مرکزی (37.8%) و شمال غربی (21.5%) - به ثبت رسیده‌اند. جذابیت مهاجرتی دیگر مناطق فدرال نسبتا کم است. تقریبا یک سوم کل افراد به ثبت رسیده در لیست مهاجران، در مسکو و یک پنجم در سنت پترزبورگ و لنینگراد به ثبت رسیده‌اند. این ارقام بسیار هشداردهنده است. در سال گذشته، در مسکو 5.1 میلیون نفر در لیست مهاجران به ثبت رسیده‌اند که معادل یک چهارم تعداد کلی جمعیت مسکو و مناطق اطراف آن است. در پترزبورگ و لینینگراد 3.3 میلیون مهاجر به ثبت رسیده است که بیش از نیمی از تعداد جمعیت آنها را تشکیل می‌دهد.

وخامت اخیر روابط قومی از جمله درگیری‌ها و رویدادهای جنایی با پس زمینه آشکار ملی، نتیجه مستقیم افزایش میزان مهاجرت از کشورهای آسیایی عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع است. چنین وضعیتی در سال 2013 نیز رخ داده بود. در آن زمان جریان غیر قابل کنترل مهاجرت و وخامت وضعیت جنایی به سخنرانی‌های ضد مهاجرتی گروهی در مسکو منجر شد. راه خروج از این وضعیت در آن زمان تشدید سیاست مهاجرتی (از جمله صدور مجوز ورود تنها براساس پاسپورت‌های خارجی، منع حضور شهروندان کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در روسیه بدون صدور اسناد لازم و غیره) بود. بحران اقتصادی سال‌های 2016-2015 نیز به کاهش مهاجرت کمک کرد. اما از آن زمان تاکنون، مهاجران با شرایط جدید سازگار شده‌اند و می‌توانند از پس آن برآیند.  

برخلاف روسیه که دچار یک بحران جمعیتی جدید شده است، جمعیت آسیای مرکزی به دلیل زاد ولد زیاد به سرعت در حال افزایش است. در اوایل سال 2018 در کل 5 کشور منطقه بیش از 20 میلیون انسان متولد شد. مقام‌های دولتی کشورهای منطقه ترجیح می‌دهند مشکلات بیکاری را از طریق بازار کار روسیه حل و فصل کنند. اما روسیه قادر به تامین کار برای کل آسیای مرکزی نیست. سطح بیکاری در خود روسیه دو برابر شده و به حدود 10% تعداد نیروهای کار رسیده است. اگر سیاست مهاجرتی تغییر نکند، فجایع جدید سیاسی و اقتصادی مرتبط با ورود روزافزون  مهاجران کاری از کشورهای آسیایی عضو اتحادیه کشورهای مستقل مشترک المنافع عملا اجتناب ناپذیر خواهد بود.