مطالعات شرق/

«رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه از هیچ تلاشی برای یافتن روزنه‌های جدیدی جهت توسعه و گسترش نفوذ کشور خود حتی به قیمت سوء استفاده از بحران‌ها و تنش‌هایی که کشورهای منطقه درگیر آن هستند، فرو گذاری نمی‌کند.
بعد از دخالت نظامی در سوریه و اشغال بخش‌هایی از شمال این کشور، رئیس جمهور ترکیه تلاش می‌کند، راه‌های نفوذ در صحنه مشوش و پر تنش افغانستان را از دریچه همکاری در مبارزه با گروه تروریستی تکفیری «داعش» بیابد.
ترکیه برای نفوذ در آفریقا از دروازه توافقنامه‌های اقتصادی وارد شد و قراردادهایی با «عمر البشیر» رئیس جمهوری سودان منعقد کرد. ارتش سودان ماه آوریل گذشته عمر البشیر را از قدرت برکنار و تصریح کرد که نیروهای مسلح از مخالفان اردوغان هستند، چون به خوبی می‌دانند، رئیس جمهور ترکیه چه اهداف توسعه طلبانه‌ای را در پس همکاری امنیتی با «خارطوم» دنبال می‌کند. پس از آن، آنکارا توافقنامه‌ای با حکومت الوفاق لیبی به رهبری «فایز السراج» امضا کرد که جنجال بسیاری پیرامون تعیین مرزهای دریایی و نقض قوانین بین‌المللی ایجاد کرد.
در راستای همین سیاست، اواخر سال گذشته میلادی اردوغان تاکید کرد، آنکارا حمایت‌های لازم را از دولت افغانستان جهت مقابله با گروه تروریستی «داعش» به عمل خواهد آورد. وی طی سخنانی که در کنفرانس بین‌المللی «استانبول قلب آسیا» ایراد کرد، گفت که افغانستان مرحله حساسی را پشت سر می‌گذارد و جامعه بین‌المللی باید سرمایه‌گذاری در این کشور را افزایش دهد. وی ادامه داد: این مهم است که دولت افغانستان در کنار التزام جامعه بین‌المللی به تعهدات خود در قبال این کشور به وظایف خود عمل کند. اردوغان همچنین بر اهمیت همکاری و حفظ انسجام و همبستگی منطقه‌ای برای حل مشکلات و بحران‌هایی تاکید کرد که منطقه جنوب آسیا و مناطق پیرامون درگیر آن هستند.
اردوغان در حالی این سخنان را ایراد می‌کند که ترکیه از زمان آغاز بحران سوریه در ماه مارس 2011 با اتهاماتی بین‌المللی در زمینه تساهل و تسامح در مبارزه با تروریسم و فراتر از آن تعامل با گروه‌های تروریستی فعال در سوریه از جمله گروه «جبهه تحریر الشام» کنونی و «جبهه النصره» سابق، شاخه القاعده در سوریه که در موارد متعدد اسنادی از این همکاری‌ها ارائه شده، مواجه است.
اظهارات اردوغان و تحرکات آنکارا در افغانستان که برای چند دهه روی آرامش را به خود ندیده نشان می‌دهد که ترکیه اهداف پشت پرده بسیاری برای این کشور در سر دارد.

سرپوش نهادن بر پرونده حمایت از گروه‌های افراطی
یکی از اهداف آنکارا در افغانستان را باید یافتن جای پایی در این کشور از دریچه مبارزه با تروریسم، جهت سرپوش نهادن بر پرونده خود در زمینه حمایت از گروه‌های مسلح افراط‌گرا و تامین مالی آنها از یک سو و از سوی دیگر، تحکیم روابط خود با گروه‌های اسلام سیاسی دانست؛ به ویژه «جنبش طالبان» که در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات کنونی آن، شرایط برای بازگشت این جنبش به قدرت در افغانستان فراهم است.
چرخش رویکرد ترکیه به سمت طالبان از سال 2018 پس از یک دوره سردی و تیرگی روابط با گروه‌های جهادی افراط‌گرای افغانستان به خاطر قطر آغاز شد و در این راستا، آنکارا تلاش زیادی به کار برد که این روابط را با جنبش طالبان با امضای قراردادهای متعدد و نفوذ در کادر رهبری این جنبش توسعه دهد.

استفاده از برگ برنده طالبان در قبال آمریکا
تحلیل‌گران بر این باور هستند، یکی از مهمترین اهداف آنکارا از تغییر رویکرد  خود به سمت جنبش طالبان و تلاش برای بهبود آن، استفاده از جنبش طالبان به عنوان برگ برنده و اهرم فشار در برابر آمریکا است که هر از چند گاهی مناسبات بین آنها شاهد بحران و تنش است، بویژه آنکه آمریکا در طول این سال‌ها همواره نشان داده در برابر گروه‌های مسلح افراط‌گرا با شکست مواجه شده است.

نفوذ از دروازه اهداف بشر دوستانه
یک ماه پس از اظهارات سال گذشته اردوغان، آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه موسوم به «تیکا» با افتتاح دو دفتر در شهر «کابل» پایتخت افغانستان و شهر «شبرغان» در ولایت «جوزجان» در شمال این کشور، اعلام کرد که سومین دفتر این آژانس را در شهر «مزار شریف» در شمال افغانستان نیز افتتاح کرده است.
یکی از مهمترین کارکردهای این دفاتر فعالیت‌های فرهنگی و بشر دوستانه، مانند ساخت مدارس و کتابخانه‌ها و ارسال کمک‌های غذایی، امدادی و بشر دوستانه به افغانستان است. پس از انتشار ویروس «کرونا» در افغانستان نیز ترکیه اقدام به ارسال کمک‌های پزشکی و بهداشتی خود به این کشور نمود، تا اهداف خود را این بار در پوشش این نوع از کمک‌ها دنبال کند.
 
سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی ترکیه در افغانستان
در حوزه سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی پس از سفر رجب طیب اردوغان به افغانستان در سال 2014 و امضای توافقنامه جامع با همتای افغانستانی خود «محمد اشرف غنی» در مناسبات دو کشور شاهد تحول در حوزه‌های متعدد همچون  تجارت، ارتباطات، بهداشت، کشاورزی، امور مالی و بانکی، امور راهبردی و امنیتی، توسعه و آبادانی، ورزش و جوانان و منابع طبیعی و ساختارهای زیربنایی شاهد توسعه و گسترش شد. از آن تاریخ ترکیه کمک‌های بسیاری به دولت و ملت افغانستان از جمله ایجاد ساختارهای زیربنایی، ساخت پل، مدرسه، راه و جاده، مدرسه، دانشگاه و مراکز بهداشتی و پزشکی کرده است. در حوزه منابع طبیعی، ترکیه اقدام به سرمایه‌گذاری در حوزه استخراج نفت و منابع طبیعی افغانستان از جمله معادن کرده و درصدد توسعه این سرمایه‌گذاری‌ها است.

مناسبات نظامی و امنیتی
پس از حضور نظامی ترکیه در افغانستان در چارچوب نیروهای ناتو و خروج این نیروها موسوم به «ایساف» در دسامبر 2014 میلادی، ترکیه ماه مه سال گذشته از آغاز فعالیت نظامی و امنیتی خود در یکی از پایگاه‌های نظامی در افغانستان خبر داد. آنکارا هدف از حضور نظامی خود در این پایگاه افغانستانی را آموزش ارتش و نیروهای مسلح افغانستان در راستای خدمت به این کشور و آموزش افسران نیروهای امنیتی افغانستانی و کمک به مردم این کشور جهت حفظ امنیت و ثبات در افغانستان عنوان کرد. این در حالی است که برخی ناظران دور از انتظار نمی‌دانند، ترکیه اقدام به ایجاد و احداث پایگاه نظامی برای خود در افغانستان کند.

حمایت از مذاکرات طالبان در دوحه
با آغاز مذاکرات جنبش طالبان با واشنگتن در دوحه، پایتخت قطر و آزادی 5 هزار زندانی طالبان در چارچوب این توافقات، «مولود چاووش اوغلو» وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد که آنکارا از هر گامی که در راستای برقراری صلح در افغانستان برداشته شود، از جمله مذاکرات دوحه حمایت می‌کند.

موانع پیش روی ترکیه در افغانستان
بررسی معادلات حاکم بر صحنه سیاسی افغانستان نشان می‌دهد، آن گونه که اردوغان خواهان آن است، نمی‌تواند به راحتی اهداف خود را در افغانستان محقق کند. وجود بازیگران تاثیر گذاری چون آمریکا، ایران و روسیه که صحنه سیاسی افغانستان هیچ گاه نتوانسته آنها را نادیده بگیرد، اردوغان را جهت دستیابی به اهداف خود در این کشور با چالش جدی مواجه خواهد کرد، از جمله ایران که نه تنها به دنبال ایفای نقش خود در افغانستان است، بلکه تلاش می‌کند، آن را بیش از پیش توسعه دهد، چون به خوبی از نقش افغانستان در کمک به اقتصاد خود که در حال حاضر در معرض سخت‌ترین تحریم‌ها و شدیدترین مجازات‌های اقتصادی از جانب آمریکا قرار دارد، آگاه است و می‌داند، مبادلات تجاری و اقتصادی با افغانستان؛ یکی از شریان‌های حیاتی برای اقتصاد خود به شمار می‌آید.
اما این باعث نمی‌شود، افغانستان با توجه به شرایط سختی که سال‌ها است در حوزه‌های امنیت و اقتصاد با آن مواجه است، از همکاری و توسعه مناسبات خود با کشورهای دیگر چشم پوشی کند و کمک‌های آنها از جمله ترکیه را از دست بدهد، به همین منظور «اشرف غنی» رئیس جمهوری افغانستان از ترکیه به خاطر مشارکت مهم و حیاتی او در خیزش اقتصادی و امنیتی کشور خود تشکر و بر توسعه و گسترش روابط دو جانبه در همه حوزه‌ها تاکید کرد.
انتهای مطلب