تشدید تنش در روابط هند و پاکستان
حملۀ مرگبار به گردشگران در منطقۀ مورد مناقشۀ کشمیر، بحران جدیدی را بین همسایگانِ مجهز به سلاح هسته‌ای، ایجاد کرده است. کارشناسان سیاست خارجی، وضعیت دیپلماتیک و سیاسی فعلی را «بسیار پرتنش» توصیف کرده و خاطرنشان کردند که هدف قرار دادن غیرنظامیان، این حمله را تکان دهنده کرده است. این حمله در درهای زیبا در نزدیکی شهر پاهالگام، در منطقۀ جامو و کشمیر تحت کنترل هند، که اغلب به عنوان «سوئیس کوچک» شناخته می‌شود، رخ داد که در آن 26 تن جان باختند. براساس روایت بازماندگان، مهاجمان به‌طور خاص، گردشگران هندو را هدف قرار دادند و موجب شد امنیت و ثبات اقتصادی که گردشگری در سال‌های اخیر در منطقه به ارمغان آورده بود از بین برود.
دهلی‌نو ادعا کرد که شبه‌نظامیان از خارج از کشور حمایت شده و برخی از آنها تبعۀ پاکستان بوده‌اند. بنابراین، هند با لغو ویزای اتباع پاکستانی، دستور خروج آنها از کشور تا پایان هفته، اخراج دیپلمات‌های نظامی پاکستان و بستن یک گذرگاه مرزی اصلی، به‌سرعت نسبت به این حمله واکنش نشان داد. این درحالی است که پاکستان هرگونه دخالتی را رد کرد و اظهار داشت که هیچ اطلاعی از مشارکت هیچ یک از شهروندان خود در این حمله ندارد.
حمله روز سه‌شنبه در شهر پاهالگام کشمیر
تهدید معاهدۀ آب رود سند
پاکستان در واقع بزرگترین دریافت کنندۀ کمک مالی طرح کمربند و جاده(BRI) است که تقریباً 60 میلیارد دلار تا سال 2018 دریافت کرده است که تقریباً 7٪ از وام‌های خارجی این کشور را تشکیل می‌دهد.
هند همچنین معاهدۀ مربوط به آب رودخانۀ سند با پاکستان را فوراً معلق کرد. این معاهدۀ حیاتی که با میانجیگری بانک جهانی در دهۀ ۱۹۶۰ منعقد شد، مدت‌هاست که یکی از معدود توافق‌های پایدار بین دو کشور بوده است. به گفتۀ کارشناسان، این معاهده چگونگی و میزان دسترسی به رودخانۀ سند و شعب آن را تعیین می‌کند. هند از موقعیت بالادستی خود در حوزۀ سند، به عنوان یک مزیت جغرافیایی استفاده می‌کند.
تصمیم هند برای مسدود کردن جریان آب، پاکستان را که کشاورزی‌اش به‌شدت به آب حوضۀ سند وابسته است، نگران کرده است. کارشناسان بر این باورند که هند از این تعلیق همچون یک اولتیماتوم و یک هشدار استفاده می‌کند زیرا این کشور در حال حاضر، فاقد زیرساخت لازم برای منحرف کردن جریان رودخانه است و در معاهده، ساخت سد توسط هند به عنوان کشور بالادست رودخانه ممنوع شده است.
دره رودخانه سند در لاداخ
با این حال، کارشناسان این اقدام را «بسیار احساسی» توصیف کرده و بر این باورند که دولت هند با این کار می‌خواهد تا به مردم خود نشان دهد که در حال انجام اقدام‌های تلافی‌جویانۀ قاطع است. اما، این اقدام تا حد زیادی «نمادین» بوده و این معاهده مدت‌هاست که به عنوان «پیمانی مقدس» تلقی می‌شود.
با این حال، این شرایط نشان‌دهندۀ یک رکود جدید و عمیقاً نگران‌کننده در روابط دوجانبه بین این دو کشور است. وزیر دفاع پاکستان در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفت که اسلام‌آباد به بانک جهانی شکایت خواهد کرد و تعلیق این پیمان توسط هند را «اعلان جنگ» خواند.
کشمیر
منطقۀ کشمیر از زمان تقسیم هند در سال ۱۹۴۷ مورد مناقشه بوده و توسط خط کنترل بین هند و پاکستان تقسیم شده است. منطقه‌ای با اکثریت مسلمان مورد ادعای هر دو کشور بوده است.
پرچم‌های پاکستان و هند در خط کنترل در جامو و کشمیر
قلمرو جامو و کشمیر تحت مدیریت هند، مدت‌ها طبق مادۀ ۳۷۰ قانون اساسی از وضعیت خودمختاری ویژه‌ای برخوردار بوده است. این ماده به این منطقه امتیازات خاصی اعطا می‌کرد، از جمله ممنوعیت خرید زمین توسط اتباع هندی از ایالت‌های دیگر که اقدامی با هدف حفظ هویت و تعادل جمعیتی جمعیت محلی بود. با این حال، در سال ۲۰۱۹، دولت هند هم ماده 370 و هم وضعیت ویژۀ جامو و کشمیر را لغو کرد. این اقدام با «نارضایتی» روبرو شد، اما «رونق اقتصادی ناشی از گردشگری» را به منطقه آورد.
مقاومت کشمیر، گروه کمتر شناخته‌شده‌ای که مسئولیت حملۀ پاهلگام را بر عهده گرفت، در پی این تغییر در قانون اساسی ظهور کرد. طبق نتایج تحقیقات پورتال تروریسم جنوب آسیا که یک اندیشکدۀ مستقر در دهلی است، اعتقاد بر این است که این گروه شاخه‌ای از لشکر طیبه مستقر در پاکستان است.
آیا هند پاسخ نظامی خواهد داد؟
هند بار دیگر قول «واکنشی قوی» را داده است و اینکه این کشور، سابقۀ تلافی نظامی در پاسخ به حملات در منطقه را دارد؛ مانند حمله هند در سال ۲۰۱۶، پس از کشته شدن ۱۸ سرباز هندی در یک پایگاه نظامی در کشمیر و حملۀ سال ۲۰۱۹، که در آن یک بمب‌گذاری انتحاری در پولواما منجر به کشته شدن ۴۰ پرسنل امنیتی هند شد و هند را وادار به انجام حملات هوایی به آنچه که ادعا می‌شد یک اردوگاه آموزشی شبه‌نظامیان در بالاکوت پاکستان است، کرد. این احتمال، نکته‌ای نگران‌کننده است. با این حال، این بار مشخص نیست که آیا هند بطور جدی به گزینه‌های نظامی فکر می‌کند یا خیر. کارشناسان اظهار میکنند که پاکستان احتمالاً برای تشدید تنش آماده است و «عنصر غافلگیری اکنون از بین رفته است». همچنین خاطرنشان کردند که هند ممکن است برای پشتیبانی اطلاعاتی احتمالی به ایالات متحده یا اسرائیل روی آورد.
از این رو، در بحبوحۀ یک چالش تمام عیار بین هند و پاکستان، سفر جی دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، به هند در اوایل این هفته قابل‌توجه است. با وجود اینکه این سفر ظاهراً سفری خصوصی بود، اما، جلوه‌های عمومی آن، پایه‌های رابطۀ دوجانبه بین دو کشور را تقویت کرد. اما کاری که ونس در هند انجام داد، چه از طریق تعاملات عمومی و چه خصوصی، تأکید بر این واقعیت بود که روابط دوجانبه هند و آمریکا به همان اندازه که به مدیریت از «بالا به پایین» وابسته است، به تعامل از «پایین به بالا» و مردم با مردم نیز نیاز دارد. با این حال، حملۀ تروریستی در پاهالگام همچنین روشن کرد که ایالات‌متحده علی‌رغم عدم تمایل این کشور، همچنان به عنوان یک عامل مهم در شکل‌دهی مسیر روابط هند و پاکستان باقی خواهد ماند.
سیاست آمریکا در قبال پاکستان
اینکه این حمله در کشمیر در جریان سفر ونس به هند رخ داد، تصادفی نبود. پاکستان می‌خواست به واشنگتن این پیغام را برساند که کشمیر علی‌رغم به حاشیه رانده شدن، همچنان یک مسئله است. با وجود تمام جنجال و هیاهویی که پاکستان هنگام لغو ماده ۳۷۰ توسط هند در سال ۲۰۱۹ به پا کرد، هیچ کس در جهان، به‌ویژه واشنگتن، به آن توجهی نکرد. دولت بایدن با توجه به تغییر توازن قدرت جهانی، به توسعۀ روابط خود با هند ادامه داد. با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در دوران ریاست‌جمهوری بایدن و ادامۀ همکاری نزدیک پاکستان با چین، سیاست بایدن در قبال پاکستان عمدتاً در مورد ارائۀ حمایت‌های بشردوستانه و اقتصادی و برخی تعاملات نظامی اساسی بود و این کشور فاصله خود را با پاکستان حفظ کرد و اکنون مدتی است که واشنگتن هیچ تمایلی برای ورود به معادلۀ رابطۀ هند و پاکستان نشان نداده است. دولت ترامپ مشغول عقب‌نشینی آمریکا از مناطقی از جهان است که آن را از نظر راهبردی به اندازۀ کافی مهم نمی‌داند. این دولت همچنان بر کاهش تعهدهای آمریکا در سطح جهانی متمرکز است تا بتواند ظرفیت‌های ملی خود را در داخل کشور افزایش دهد.
در جریان سفر مودی به واشنگتن در در فوریۀ امسال، بیانیۀ مشترکی توسط دو رهبر صادر شد که در آن به پاکستان یادآوری کردند که اقدام‌های قاطعی علیه گروه‌های تروریستی فعال در خاک خود، از جمله جیش محمد و لشکر طیبه، انجام دهد. این بیانیه به طور خاص از پاکستان خواسته بود تا عاملان حملات بمبئی در ۲۶ سپتامبر و پاتانکوت در سال ۲۰۱۶ را به سزای اعمال خود برساند و از استفاده از خاک خود برای تروریسم فرامرزی جلوگیری کند. پاکستان نیز در پاسخ، بیانیۀ مشترک را «یک‌جانبه، گمراه‌کننده و مغایر با هنجارهای دیپلماتیک» خواند.
ناامیدی جهان از پاکستان
به حاشیه رانده شدن مداوم پاکستان در راهبردهای جهانی، به همان اندازه که به ناکارآمدی‌های داخلی خود این کشور مربوط می‌شود، به کمپین جهانی قدرتمندی مربوط می‌شود که هند با موفقیت علیه این کشور تروریستی به راه انداخته است.
پاکستان، با اقتصاد رو به زوال، ناآرامی‌های اجتماعی، بلوچستان ناآرام و فقدان شرکای جهانی، هرگز تا این حد سرگردان نبوده است. ارتش این کشور باید به سختی‌های احیای دوگانۀ هندو- مسلمان چنگ بزند تا نقش و مرکزیت خود را حفظ کند. حتی به نظر می‌رسد چین، دیگر تمایلی به سرمایه‌گذاری در اقتصاد این کشور که به نظر می‌رسد در حال تبدیل شدن به یک سیاه‌چاله است، ندارد.
و اینجاست که حملات تروریستی در هند را باید به عنوان اقدامی از سر ناامیدی برای جلب توجه واشنگتن تلقی کرد. ونس، چهرۀ عمومی دیپلماسی دولت ترامپ، در هند سخنرانی کرد و در آن دربارۀ اینکه چگونه مشارکت هند و آمریکا پتانسیل تغییر جهان را دارد، صحبت کرد. ونس در حالی که هشدار می‌داد «اگر هند و ایالات‌متحده با موفقیت با هم همکاری کنند، شاهد قرن بیست و یکم مرفه و صلح‌آمیزی خواهیم بود»، اظهار داشت: «اگر نتوانیم با موفقیت با هم همکاری کنیم، قرن بیست و یکم می‌تواند دوران بسیار تاریکی برای تمام بشریت باشد». برخلاف سایر سخنرانی‌هایش که در آنها از رهبران اروپا و حتی زلنسکی انتقاد کرده بود، او با شور و شوق از مودی تمجید کرد و روشن ساخت که واشنگتن هند و مودی را به عنوان شرکای کلیدی در شکل‌دهی به نظم جهانی می‌بیند.
واکنش پاکستان
در پاسخ به واکنش هند، سنای پاکستان قطعنامه‌ای را تصویب کرد که «اقدام» هند برای ربط دادن حملۀ تروریستی پاهالگام به اسلام‌آباد را رد می‌کند. این قطعنامه یک روز پس از آن صادر شد که جلسۀ کمیتۀ امنیت ملی پاکستان با حضور رهبران ارشد غیرنظامی و نظامی در پاکستان، توافقنامۀ شیملا و سایر توافق‌های دوجانبه با هند را به حالت تعلیق درآورد. احزاب در مجلس علیای پارلمان از قطعنامه‌ای که اسحاق دار، معاون نخست‌وزیر پاکستان، این قطعنامه را ارائه کرد بطورگسترده حمایت کردند. در این قطعنامه آمده است:
«پاکستان قادر و آمادۀ دفاع از حاکمیت و تمامیت ارضی خود در برابر هرگونه تجاوز، از جمله تروریسم آبی یا تحریک نظامی است.» این قطعنامه با رد تمام «تلاش‌های بی‌اساس و بیهوده» برای ربط دادن پاکستان به این حمله، اذعان داشت که کشتن غیرنظامیان بی‌گناه خلاف ارزش‌های پاکستان است. دولت پاکستان از هند خواست تا «از سوءاستفاده بدبینانه، صحنه‌سازی شده و مدیریت‌شده از حوادثی مانند پاهالگام برای پیشبرد دستور کار سیاسی کوته‌بینانۀ خود، خودداری کند.»
در حالی که دهلی‌نو جزئیاتی از هرگونه اقدام نظامی احتمالی ارائه نکرده است، کارشناسان انتظار دارند فاصلۀ اقتصادی و دیپلماتیک بین دو کشور تشدید شده و این حادثه به طور بالقوه منجر به «قطع کامل» روابط شود.
در حال حاضر استقرار سلاح‌های سنگین در نزدیکی خط کنترل و مرز بین‌المللی گزارش شده است. نخست‌وزیر مودی ممکن است فکر کند که می‌تواند از کتاب راهنمای اسرائیل برای «تنبیه» پاکستان استفاده کند، اما هرگونه اقدام تحریک‌آمیز هند با واکنش نظامی قوی پاکستان روبرو خواهد شد که عواقب نامشخص و غیرقابل پیش‌بینی برای دهلی نو خواهد داشت. از سوی دیگر حملات تروریستی در هند یادآوری این نکته بوده است که هنوز تیرهایی در ترکش پاکستان وجود دارد که معتقد است به هدف خواهد خورد. اما به طور فزاینده‌ای، چنین اقدام‌هایی واکنش‌های شدیدی را علیه خود پاکستان ایجاد می‌کند.
منابع:
RTE
ِDawn
thehinduکد خبر:4012
