فرصت‌های همکاری گازی میان اروپا و آسیای مرکزی اندک است
با نظرداشت مشکلات فراروی اروپا برای تأمین گاز (متعاقب جنگ اوکراین)، منابع گازی در ترکمنستان باعث جلب توجه برخی در اروپا شده است، به‌عنوان مثال می‌توان از مجارستان نام برد که در سال 2023 [با میانجیگری ترکیه] یادداشت تفاهم همکاری‌های گازی را با ترکمنستان منعقد کرد. در پرتوی فقدان خط لولۀ گازی میان ترکمنستان و اروپا راهی جز سوآپ گازی بین ترکمنستان و اروپا باقی نمانده است ولی سوآپ گازی ذاتاً کار سختی است زیرا نیازمند همکاری‌های شکننده میان چندین کشور است و سقف گاز دریافتی از طریق سوآپ برای هر کشور بستگی به ظرفیت منابع گازی در هر یک از کشورهای شریک در سوآپ دارد.
از طرف دیگر، از آنجا که ترکمنستان برای مدتی طولانی متعهد به فروش گاز به چین شده است، لذا اینکه ترکمنستان قادر خواهد بود چه میزان گاز برای اروپا تأمین کند، معلوم نیست. حتی اگر تمامی 2 میلیارد متر مکعب گازی که شرکت «ترکمن گاز» متعهد به دادن آن به اروپا (از طریق سوآپ گاز با ترکیه) شده است تأمین شود (موضوعی که هنوز به‌طور جدی دربارۀ آن صحبت نشده است) آنگاه این مقدار تقریباً دو درصد از گازی خواهد بود که اروپا قبلاً از روسیه دریافت می‌کرده است! در واقع کاری که شرکت «ترکمن گاز» برای انتقال گاز به اروپا باید انجام بدهد عبارت است از احداث خط لولۀ ماورای خزر در مسیر گذرگاه میانی؛ موضوعی که از دهۀ 90 میلادی تاکنون فقط حرف آن زده شده است! واقعیت آن است که در برآوردی اولیه، چشم‌انداز محقق شدن این طرح اندک است. از سوی دیگر، کنوانسیون تعیین رژیم حقوقی دریای خزر که در سال 2018 منعقد شده به هر یک از کشورهای ساحلی خزر حق وتوی الغای هر طرح کلانی در خزر را اعطاء کرده است.
دریافت نفت از آسیای مرکزی از طریق دور زدن روسیه فقط در حد حرف است
چشم‌انداز دریافت نفت از آسیای مرکزی، مخصوصاً قزاقستان، خیلی بهتر از چشم انداز دریافت گاز به‌نظر می‌رسد. بنا به گفتۀ رئیس‌جمهور قزاقستان، این کشور هم اکنون 13 درصد از نفت اروپا را تأمین می‌کند که 80 درصد از آن به‌وسیلۀ خط لولۀ کنسرسیوم خزر یعنی از مسیر روسیه به طرف دریای سیاه منتقل می‌شود. اروپا خواهان دریافت نفت بیشتری از طریق گذرگاه میانی است. انتقال نفت از قزاقستان به اروپا از مسیر گذرگاه میانی ( از طریق تانکرهای نفتی شناور بر روی خزر) در مقایسه با مسیری که از روسیه عبور می‌کند بسیار ناچیز است چون کارهای بسیار اندکی برای انتقال نفت به وسیلۀ تانکرها بر روی دریای خزر انجام شده است. در نتیجه بعید است فعلاً و در کوتاه‌مدت مقدار قابل توجهی نفت از طریق خزر به اروپا برسد.
بازی بزرگ بهره‌برداری از مواد معدنی حیاتی در آسیای مرکزی
در نشست اخیر سران اروپا و آسیای مرکزی در سمرقند توجه اصلی اروپائیان معطوف به بهره‌برداری از مواد معدنی حیاتی در آسیای مرکزی شده بود. بهره‌برداری از عناصر کمیاب و مواد معدنی حیاتی در آسیای مرکزی، به منزلۀ جرقۀ رقابت میان قدرت‌های بزرگ جهانی است زیرا چین سال‌هاست که در آسیای مرکزی در این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری کرده و در این رابطه خیلی جلوتر از اروپا است. قزاقستان دارندۀ ذخایر گسترده‌ای از لیتیوم، مس، سرب و عناصر کمیاب مثل نئودیمیم، سریوم و لانتانوم است. ازبکستان نیز اعلام کرده که برای توسعۀ بخش مواد معدنی حیاتی در این کشور 2.6 میلیارد دلار اختصاص داده است. همچنین قرقیزستان و تاجیکستان هم قبلاً تلاش‌های خود را در این حوزه تقویت کرده‌اند.
رهبران اروپا در نشست سمرقند روشن کردند که قصد دارند با اختصاص دادن 2.5 میلیارد یورو کمک به امور توسعه، بازی بزرگی را در آسیای مرکزی آغاز و بدینوسیله خودشان را در مقابل رقبای جهانی‌شان مطرح کنند. وعدۀ خانم «فون درلاین» مبنی بر تعهد اروپا به گسترش امکانات محلی در منطقه به همین منظور بیان شد.
در آسیای مرکزی تعداد بسیار کمی از مردم خواستار تکرار تجربۀ گذشتۀ این کشورها در مورد نفت، این بار در مورد مواد معدنی حیاتی هستند؛ اغلب مردم این کشورها معتقدند نفت باعث جذب سرمایه‌های کلانی شد ولی موجب پیشرفت کشورها نشد!
بر اساس برآورد کارشناسان در شورای آتلانتیک، جدای از تولید تیتانیوم و منیزیوم در منطقۀ «اوست کامنوگورسک» در قزاقستان، هم اکنون عمدۀ کار فرآوری این عناصر در چین و روسیه انجام می‌پذیرد. علاوه بر فرآوری، بسیاری از رسوبات عناصر کمیاب در آسیای مرکزی نیز باید کاوش و کشف بشود. دولت قزاقستان در روزهای منتهی به برگزاری نشست سران آسیای مرکزی و اروپا در سمرقند اعلام کرد ذخایر عظیمی از رسوبات عناصر کمیاب در مرکز قزاقستان کشف شده است. شرکتی که مسئولیت کاوش‌های زمین‌شناسی اخیر را بر عهده داشت مدعی شد که طبق برآوردهایش این منطقه دارای رقم خیره‌کنندۀ 20 میلیون تن عناصر کمیاب است! رقمی که اگر ثابت بشود، قزاقستان را تبدیل به سومین دارندۀ ذخایر عناصر کمیاب در دنیا می‌کند. البته کار کشف میزان دقیق عناصر کمیاب حدود 6 سال یا بیشتر طول خواهد کشید.
ناظران مسائل آسیای مرکزی معتقدند هر چند تعهدهای اروپا به اندازه‌ای نیست که زیرساخت‌های انتقال عناصر کمیاب از آسیای مرکزی به اروپا را تأمین کند ولی لازم است اروپا در اولین گام‌ها از طریق ایجاد چارچوب قانونی استخراج عناصر کمیاب، کاستن از فرایندهای اداری در مرزها و تأمین مالی برخی کاوش‌های زمین‌شناسی به آسیای مرکزی کمک کنند. البته کارشناسان معتقدند تعهدهای اروپا و کارهایی که اروپا باید انجام بدهد به مراتب بیشتر از اینهاست. این کارشناسان خاطرنشان می‌کنند اگر اروپا زمینه‌های مساعد برای بهره‌برداری از معادن عناصر حیاتی را در آسیای مرکزی فراهم کند آنگاه بدون اینکه نیازی به پول اروپا باشد، زمینه‌های لازم برای سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی فراهم خواهد شد. ظاهراً اروپا نیز همین قصد را دارد چنانکه در نشست سران کشورهای آسیای مرکزی و اروپا در سمرقند، خانم «فون درلاین» خبر تشکیل مجمع اروپائی را برای جذب سرمایه‌های بخش خصوصی در ماه ژوئن در ازبکستان اعلام کرد.
کارشناسان اروپایی معتقدند هرچند ممکن است بیست سال زمان لازم باشد تا سرمایه‌گذاری‌ها در آسیای مرکزی منجر به واردات عناصر حیاتی از این منطقه به اروپا شود، ولی لازم است اروپا از هم اکنون گام‌های لازم را برای بهره‌برداری از این فرصت‌ها در سال‌های آینده بردارد.
