امروزه تنش­‌های آبی به عنوان چالشی جهانی مطرح شده است و تبعات آن به اشکال مختلفی در سراسر جهان دیده می‌شود. ارتباط مستقیم منابع آبی با امنیت غذایی و اقتصادی کشورها، به ویژه در غرب آسیا و آسیای مرکزی، باعث اهمیت تامین منابع آب در مفاهیم امنیت ملی کشورها شده است و لذا امنیت آبی به موضوع مورد توجه بسیاری از کشورها تبدیل شده است.

این مسئله باعث شده است که کشورها نسبت به منابع آبی خود به ویژه منابع آبی مشترک که با امنیت ملی آنها گره خورده است، حساسیت بیشتری داشته باشند. این مسأله سبب شده است که کشورهای بالادست از "آب" برای کسب "قدرت" بیشتر و کشورهای پایین دست از "قدرت" برای کسب "آب" بیشتر استفاده کنند. برخی از متخصصان معتقدند که درگیری­های زیادی در جهان به دلیل کمبود و بحران آب صورت خواهد گرفت و بنابراین قرن بیست و یک را سده‌ی هیدروپلیتیک می­‌دانند.

کشور ایران با داشتن 15 همسایه پس از کشورهای چین و روسیه، بیشترین تعداد همسایگان را داشته و با همه آنها نیز مرز مشترک آبی دارد. ایران در یک هیدروپلیتیک پیچیده، در شرق در پایین دست و در غرب در بالادست حوضه­‌های آبریز مرزی قرار دارد. از نگاه بین­‌المللی، ایران در منطقه­‌ای قرار دارد که مسئله آب همانند مسئله انرژی از اهمیت ژئوپلیتیک ویژه­‌ای برخوردار است.

اهمیت شرایط و موقعیت خاص ایران در زمینه آب و تعاملات آبی به قدری است که عدم توجه به این شرایط می­‌تواند آسیب­‌های جدی و جبران­ ناپذیری را به همراه داشته باشد. وجود تنش­‌های آبی در آسیای مرکزی و در غرب آسیا و قرار گرفتن ایران (که خود دچار مشکلات جدی در زمینه آب و محیط زیست است) در چنین شرایط پرتنشی نشان از اهمیت شرایط خاص هیدروپلیتیکی ایران دارد.

کشور افغانستان به دلیل کوهستانی بودن آن، منشأ رودهای مهمی در جنوب آسیا از جمله هیرمند، هریرود، مرغاب، جیحون، پنجاب و سند می­‌باشد که همه این رودها از کشور افغانستان خارج شده و به کشورهای همسایه وارد می­‌شوند. با توجه به مشکلات سیاسی بسیار زیادی که کشور افغانستان همواره با آن روبه­‌رو بوده است، این کشور قبل از روی کار آمدن دولت مستقل برنامه­‌های جدی برای کنترل آب­های فرامرزی خود نداشته و به جز قراردادی که در زمینه بهره­‌برداری از رود هیرمند با ایران داشته است، هیچ گونه قرارداد دیگری با همسایگان خود ندارد.

در سال­‌های اخیر و با روی کار آمدن دولت جدید افغانستان و با رویکرد جدید این کشور در جهت دستیابی به توسعه، مسئله بهره­‌برداری از رودخانه­‌های مرزی برای تامین آب برای مصارف کشاورزی، شرب، صنعت و برق اهمیت زیادی برای این کشور پیدا کرده است. بنابراین دولت افغانستان اقدام به مطالعه و اجرای پروژه­‌هایی برای ذخیره آب­‌های خود پیش از خارج شدن از مرزها کرده است.

با توجه به مشکلات مطرح شده و نظر به اهمیت مذاکرات و دیپلماسی آب در زمینه استفاده مناسب از رودخانه‌های مرزی و جلوگیری از تنش در روابط دو کشور و برای حل مناقشات آبی بین آنها، فراهم کردن بستری برای انجام مذاکرات مناسب و دیپلماسی قوی برای رسیدن به توافق قابل اجرا ضروری است.

هدف از انجام این پژوهش بررسی تاریخچه مناسبات و مذاکرات صورت گرفته بین ایران و افغانستان بر روی دو رود مهم مرزی هیرمند و هریرود می­‌باشد.

موسسه مطالعات آسیای مرکزی و افغانستان در این پژوهش اقدام به تولید چند نقشه مرتبط با موضوع آب با استفاده‌های از داده‌های موجود در منابع معتبر کرده است.

نقشه شماره یک
موقعیت سدها و زمین‌های کشاورزی در شبکه رودهای اصلی و حوضه‌های آبریز افغانستان



نقشه شماره دو
موقعیت سدها در شبکه رودهای اصلی‌ حوضه‌های آبریز و ناهمواری‌های کشور افغانستان



نقشه شماره سه
موقعیت سدها در شبکه رودهای اصلی و حوضه‌های آبریز افغانستان



نقشه شماره چهار
کاربری اراضی و شبکه رودهای اصلی در حوضه‌های آبریز افغانستان