مطالعات شرق/


منطقه آسیای مرکزی، یک شریان حیاتی برای تجارت است و همچنین بسیاری از منابع طبیعی مورد نیاز غرب در عصر مدرن را در خود جای داده است.
اهمیت آسیای مرکزی در صحنه جهانی به‌طور پیوسته در حال افزایش است. سال گذشته، که با جنگ پرآشوب اوکراین و رویارویی متعاقب آن بین روسیه و غرب، متمایز شد، نه تنها چشم‌انداز سیاسی اوراسیا را تغییر داده  بلکه نقش حیاتی فزاینده آسیای مرکزی را در توازن پیچیده قدرت بین شرق و غرب نیز برجسته کرده است.
این اهمیت فزاینده منطقه آسیای مرکزی از سوی کشورهای غربی مغفول نمانده است، همان‌طور که تعدد بازدیدهای مقام‌های بلندپایه و برجسته از این منطقه نیز می‌تواند مؤید این موضوع باشد. رؤسای جمهور فرانسه و آلمان و همچنین وزرای خارجه ایالات متحده و بریتانیا در طول سال گذشته سفرهایی به این منطقه داشته‌اند که نشان‌دهنده شناخت روزافزون این قدرت‌ها نسبت به ارزش استراتژیک و پتانسیل کشورهای آسیای مرکزی به‌عنوان یک شریک در حوزه‌های مختلف، از حوزه امنیتی گرفته تا همکاری اقتصادی است.
در میان کشورهای آسیای مرکزی، قزاقستان به‌عنوان بزرگترین کشور و یک بازیگر کلیدی در این منطقه برجسته است. این کشور موقعیتی استراتژیک بین اقتصادهای عظیم اروپا و آسیا دارد. این امر به‌ویژه در توسعه مسیرهای تجاری جایگزین مانند کریدور حمل و نقل بین‌المللی ترانس خزر مشهود است. این کریدور که از اروپا و از مسیر قزاقستان، دریای خزر، آذربایجان، گرجستان و سپس از طریق دریای سیاه به ترکیه امتداد می‌یابد، یک شریان جدید را برای ترانزیت کالاها ارائه می‌دهد. این امر اتکا به مسیرهای سنتی و بحث‌برانگیز کنونی را کاهش می‌دهد و می‌تواند به اروپایی‌ها کمک کند تا امنیت انرژی را دوباره به دست آورند و خطوط بین‌المللی حمل‌ونقل زمینی را متنوع کنند. اهمیت این مسیرها در پی بحران اوکراین برجسته‌تر نیز شده است. شایان ذکر است که در حال حاضر بیش از 80 درصد کالاهایی که از چین و آسیای مرکزی به اروپا صادر می شوند از قزاقستان عبور می‌کنند.
آسیای مرکزی همچنین در آستانه تبدیل شدن به یک تامین‌کننده کلیدی فلزات حیاتی و مواد معدنی خاکی کمیاب است که به‌طور فزاینده‌ای مورد تقاضای صنایع غربی نیز هست.
شرکت‌های قزاق در حال حاضر، 18 مورد از 30 ماده خاکی کمیابی را که برای اقتصاد اتحادیه اروپا حیاتی هستند- از جمله تیتانیوم، بریلیم، تانتالیوم و نیوبیم_ تولید می‌کنند. این نقش اخیراً با سفر "امانوئل مکرون"، رئیس‌جمهور فرانسه به قزاقستان در ماه نوامبر سال جاری برجسته شد و به معاملات مهمی برای پاریس در زمینه خرید این مواد معدنی و فلزات ضروری انجامید. گفتنی است که در عصر حاضر، که پیشرفت فناوری از اهمیت بالایی برخوردار است، تضمین دسترسی به این منابع فراتر از منافع اقتصادی صِرف بوده و به یک ضرورت استراتژیک تبدیل شده است.
از سوی دیگر، رویکرد استراتژیک قزاقستان نیز قابل‌توجه است. همان‌طور که قاسم ژومارت توکایف رئیس‌جمهور قزاقستان آن را "سیاست خارجی چندوجهی" نامیده است، این کشور به‌دنبال حفظ روابط دوستانه با قدرت‌های بزرگ جهانی - روسیه، چین، اتحادیه اروپا و ایالات متحده است. در این راستا، در عین حال که آشکارا از اقدام‌های روسیه در اوکراین حمایت نمی‌کند، سعی کرده است از تشدید تنش با همسایه خود نیز جلوگیری کند. این کشور اقدام‌هایی را نیز برای جلوگیری از دور زدن تحریم‌های غرب علیه روسیه انجام داده است، از جمله کنترل و تعادل در سیستم‌های مالی و تجاری خود برای اطمینان از رعایت تحریم‌های بین‌المللی.
قزاقستان همچنین قصد دارد خود را به‌عنوان یک قدرت متوسط که قادر به تأثیرگذاری بر امور بین‌المللی است، نشان دهد. این جاه‌طلبی با میزبانی این کشور از مجمع بین‌المللی آستانه (AIF) در سال جاری و برنامه‌ریزی برای میزبانی مجدد AIF در سال 2024 مورد تأکید قرار گرفت. این رویداد، دیگر قدرت‌های میانی را گرد هم می‌آورد تا درباره موضوع‌های مهم جهانی مانند توسعه اقتصادی، چالش‌های امنیتی و پایداری زیست‌محیطی بحث و تبادل نظر کنند.
ایالات متحده با درک اهمیت رو به رشد آسیای مرکزی، گام‌های اساسی برای تعمیق تعامل خود با این منطقه برداشته است. جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در ماه سپتامبر میزبان سران کشورهای آسیای مرکزی در نیویورک بود که در این نشست در مورد موضوع‌هایی مانند امنیت منطقه‌ای، همکاری‌های اقتصادی و توسعه پایدار بحث و تبادل نظر شد. این اولین باری بود که یک رئیس‌جمهور ایالات متحده به طور فعال در چنین مجمعی شرکت می‌کرد که نشان از افزایش علاقه و توجه ایالات متحده به این منطقه داشت.
بنابراین می‌توان گفت که این منطقه با توجه به ثروت منابع طبیعی خود، شریک جذابی برای اقتصادهای غربی است که به دنبال تنوع بخشیدن به زنجیره تأمین خود هستند. غرب می‌تواند با کشورهای آسیای مرکزی در زمینه‌های توسعه منابع انرژی پایدار، مشارکت در تلاش‌های جهانی علیه تغییرات آب و هوایی و تضمین امنیت انرژی همکاری کند.
از سوی دیگر، فراتر از منافع اقتصادی، موقعیت استراتژیک منطقه نیز آن را به یک بازیگر حیاتی در زمینه امنیت و ثبات جهانی تبدیل می‌کند. غرب می‌تواند از تعامل با آسیای مرکزی در حوزه‌هایی مانند مبارزه با تروریسم، مبارزه با قاچاق مواد مخدر و رسیدگی به چالش‌های زیست محیطی منتفع شود.
غرب، با شناخت چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در حال تحول جهانی، باید از این فرصت برای ایجاد روابط عمیق‌تر با این منطقه استفاده کند. غرب با ایجاد مشارکت‌های سودمند متقابل با کشورهای آسیای مرکزی، نه تنها می‌تواند منافع خود را افزایش دهد، بلکه می تواند به شکل‌دهی به یک صحنه جهانی به هم‌پیوسته‌تر نیز کمک ‌کند.
 انتهای مطلب/