ایران شرقی/

به نظر می‌رسد دو کشور تاجیکستان و ایران که طی دو سال گذشته روابطشان تا سطح اتهام به ترورهای سیاسی و پول‌شویی سرد شده بود، دوباره به یکدیگر نزدیک شده‌اند و تهران و «دوشنبه» پس از اتهامات متقابل اخیر و ضرب و شتم‌های دیپلماتیک قابل توجه مجددا برای برگزاری مذاکرات با هم توافق کردند.

پنجشنبه گذشته در شهر دوشنبه طی مراسمی ساختمان جدید سفارت جمهوری اسلامی با حضور «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران افتتاح شد. یک روز قبل، در تاریخ 8 نوامبر، وی با «امامعلی رحمان» رئیس‌جمهور تاجیکستان دیدار کرد. آنها مسائل مربوط به همکاری‌های بین دو کشور، از جمله توسعه اقتصاد در حوزه تجارت، سرمایه‌گذاری، انرژی، حمل و نقل و صنعت را مورد بحث قرار دادند.

اگر اتهامات چند ماه پیش دوشنبه در خصوص دست داشتن ایران در ترور سیاست‌مداران و فعالین اجتماعی تاجیکستان در سال‌های 1990 را به یاد آوریم، چنین تعاملی شگفت انگیز خواهد بود. نمایندگان جمهوری اسلامی به نوبه خود این اتهامات را رد کردند. آنها همچنین حضور بانک ملی جمهوری تاجیکستان در رسوایی بزرگ فساد و پولشویی بازرگانان ایرانی را فراموش نکرده‌اند.

اما علت گرم شدن روابط بین این دو کشور که از لحاظ فرهنگی به هم نزدیک، اما از لحاظ سیاسی از هم دور هستند چیست؟

به اعتقاد «آندری سیرینکو» کارشناس مسائل امنیتی، این موضوع با نقش موثر و فعال میانجی‌گری روسیه و چین در ارتباط است. چرا که هم مسکو و هم پکن خواستار بهبود روابط ایران و تاجیکستان می‌باشند.

به گفته «رحیم‌بیک باباخان‌اف» کارمند مرکز مطالعات تمدن و منطقه‌ای آکادمی علوم روسیه، احتمالا سفر اخیر پوتین به ایران بر روابط با تاجیکستان تأثیر گذاشته است. البته یکی از دلایل مهم دیگر ممکن است اصرار تهران برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای باشد.

سیرینکو معتقد است: «ایران امیدوار است که در اسرع وقت وارد سازمان همکاری شانگهای شود. اما این امر بدون روابط عادی با تاجیکستان (که حق وتو دارد) تقریبا غیرممکن است. با گرم شدن روابط بین دو کشور شانس‌های ایران در سازمان همکاری شانگهای به میزان قابل توجهی افزایش می‌یابد».

البته عربستان سعودی که مدتهاست با ایران مخالفت داشته و آماده همکاری و ارائه کمک‌های مالی به تاجیکستان است از این وضعیت راضی نیست.

در حال حاضر، می‌توان گفت که چرخش تاجیکستان به سمت عربستان سعودی با ازسرگیری مذاکرات با تهران پیرامون مسائل مهم اقتصادی جبران شده است. با این حال، حتی در پس زمینه تغییرات جاری در عربستان سعودی و رقابت بین «ریاض» و تهران، هیچکس از مبارزه برای نفوذ در منطقه پا پس نکشیده است.

از سوی دیگر، در جلسه امام علی رحمان و جواد ظریف، «سید مومن یتیم‌اف» رئیس کمیته دولتی امنیت ملی جمهوری تاجیکستان نیز حضور داشت. اما چرا باید رئیس سرویس امنیتی در جلسه‌ای که به موضوعات صرفا دیپلماتیک و اقتصادی اختصاص دارد، حضور داشته باشد؟ حضور وی با مسائل سیاسی مطرح شده پشت درهای بسته در ارتباط است. توسعه مذاکرات بین این دو کشور به غلبه بر برخی اختلافات مهم برای هر دو طرف بستگی دارد.

به گفته سیرینکو، یکی از این مسائل، موضع ایران نسبت به حزب نهضت اسلامی (تاجیکستان) است. تهران تا به امروز به طور فعال از این حزب حمایت و تصمیم دولت برای ممنوعیت آن به عنوان یک سازمان تروریستی را محکوم می‌کرد.

در واقع مسئله اپوزیسیون کنونی که در تبعید (در خارج از کشور) به سر می‌برند، تنها مشکلی است که امامعلی رحمان را (از منظر چشم‌اندازهای نظام سیاسی فعلی در تاجیکستان) نگران می‌کند.

در حال حاضر، طرفین مجبورند این مسئله بسیار حساس را حل و فصل کنند. باباجان‌اف در مصاحبه با اسپوتنیک تاجیکستان گفت: «پس از نشان دادن فیلم مربوط به روابط بین تهران و حزب نهضت اسلامی، ایران برای جلوگیری از تخریب روابط با تاجیکستان برای مدت طولانی واکنش علنی نشان نداد».

به اعتقاد وی از زمان سرزنش‌های متقابل زمان زیادی گذشته است و فعالیت حزب در قلمروی جمهوری تاجبکستان ممنوع شده، وضعیت تثبیت شده و خود ایران به تدریج چشمانش را بروی آن می‌بندد. در هر صورت، مدتهاست که در مورد «محی‌الدین کبیری» رهبر حزب نهضت اسلامی چیزی شنیده نشده است و ممکن است حزب نهضت اسلامی به زودی مجبور به جستجوی یک پناهگاه سیاسی دیگر در اروپا باشد.