ایران شرقی/

*رستم بورناشف

در 15-17 می سال 2018 «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور ازبکستان نخستین سفر رسمی خود به آمریکا را انجام داد. میرضیایف در کنار دیدار و مذاکرات با «دونالد ترامپ» همچنین با مقامات کنگره، وزارتخانه‌های دفاع و امور خارجه این کشور ملاقات و از دفتر بانک جهانی نیز بازدید کرد.

موضوع اصلی این دیدار «تجدید» اعلامیه دوجانبه در خصوص همکاری‌های استراتژیک بود که هنوز در سال 2002 به امضا رسیده و نیاز به بررسی و تعیین دورنمای روابط میان «تاشکند» و «واشنگتن» را داشت.

چنانچه دیالوگ میان رهبران دو کشور از سوی واشنگتن به نحوی تحت شعار «خوشبینی محتاطانه» دنبال می‌شد، پس برای تاشکند هدف اصلی شکل دادن «حلقه دوم» همکاری‌ها با قدرت‌های جهانی بود. پس از آنکه در سال 2017 و آغاز سال 2018 ازبکستان جهت گیری‌های اصلی روابط خود با نزدیک ترین همسایه‌ها - قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان (در چهارچوب دیدارهای دوجانبه و نشست مشاوره‌ای نوروزی سران منطقه در «آستانه») و همچنین افغانستان (ضمن سفر سال 2017 «اشرف غنی» رئیس جمهور افغانستان به ازبکستان و برگزاری کنفرانس بین‌المللی امنیتی افغانستان در ماه مارس 2018 در تاشکند) را تعیین کرد، وارد مرحله تثبیت حلقه دوم اولویت‌های سیاست خارجی خود شد.

رئيس جمهور آمریکا در جریان دیدار دوجانبه عملا از همه اقدامات میرضیایف که طی حدود دو سال گذشته دنبال و پیاده شده است، حمایت کرد. ترامپ به طور خاص روی مسائل امنیت منطقه‌ای و جهانی مرتبط با وضعیت افغانستان تاکید داشت.  

این نکته قابل توجه است که رهبران ازبکستان و آمریکا از ورود افغانستان به ساختارهای همکاری‌های چند جانبه در آسیای مرکزی حمایت کردند. ازبکستان همچنین پشتیبانی خود از شبکه شمالی حمل و نقل ناتو برای افغانستان را تائید کرد. علاوه بر آن آمریکا و ازبکستان برنامه پنج ساله همکاری‌های دوجانبه نظامی را نیز به امضا رساندند.

بعدا نمایندگان رسمی واشنگتن ضمن ارزیابی نتایج سفر رئیس جمهور ازبکستان به آمریکا این نکته را یادآوری کردند که همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های دفاعی و امنیتی «باید به شیوه‌ای تحقق یابد که حقوق بشر و آزادی‌های اساسی حفظ شود».

اگر چه طی سفر میرضیایف تاکید اصلی روی مسائل مربوط به امنیت و همکاری‌های منطقه‌ای بود، موضوعاتی مانند تغییرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ازبکستان و همکاری‌های میان تاشکند و واشنگتن در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز برجستگی پیدا کرد. این بود که اسناد زیر به امضا رسید:

1. اسناد دوجانبه که بیشتر آنها از نظر ماهیت به یادداشت تفاهم می مانند:
- صنعت نفت و گاز (شرکت «ازبک نفت و گاز» و «جنرال الکتریک» تفاهم نامه ای در خصوص تجهیز، نوسازی و توسعه سیستم انتقال گاز ازبکستان و همچنین تولید انواع روغن‌های پایه در پالایشگاه «فرغانه» را امضا کردند)؛
- انرژی (شرکت «ازبک انرژی» و «SkyPower Global» در مورد پروژه ساخت نیروگاه های خورشیدی در ازبکستان به توافق رسیدند)؛
- کشاورزی (شرکت های «ВМВ Trade» و «Silverleafe Capital» در مورد ایجاد بازار بزرگ مواد غذایی در ولایت «جیزاخ» به توافق رسیده و مرکز تجاری «Uz – AmericanTrade» و شرکت «Golden Natural Group» قرارداد صادرات خشکبار و فراورده های نساجی ازبکستان به آمریکا را منعقد کردند).

2. توافق در مورد توسعه همکاری‌های بین دو کشور در زمینه آموزش از طریق صدور مجوز جهت فعالیت شورای آموزش بین‌المللی آمریکا در ازبکستان.

3. توافق در زمینه تجارت الکترونیک و دسترسی بازرگانان ازبک به سیستم‌عامل‌های تجارت جهانی و سیستم‌های پرداخت الکترونیکی (امضای یادداشت تفاهم همکاری با شرکت پرداخت آنلاین «Openbucks Corp»).

در واقع می‌توان گفت که برای طرف ازبک بحث در مورد مسائل امنیتی و همکاری های نظامی با واشنگتن زمینه جهت آغاز مذاکرات برای دسترسی به فن آوری های بالا در صنعت نفت، گاز و انرژی و همچنین جلب سرمایه گذاری از سوی شرکت های آمریکایی را فراهم کرد.

همچنین این نکته به مشاهده می‌رسد که ازبکستان به دنبال انتقال وضعیت تعاملات خود با آمریکا از سطح بیانیه‌های سیاسی به سطح پروژه‌های مشخص و عملیاتی می‌باشد.

با این وجود در این زمینه‌ها موانع جدی نیز وجود دارد: برای تجارت آمریکا آسیای مرکزی به طور عموم و ازبکستان به طور خاص یک بازار قابل توجهی به شمار نمی‌آید؛ از سوی دیگر، آمریکا فعلا از تغییر و تحول شکل گرفته در ازبکستان و برگشت ناپذیری آنها ارزیابی‌های بسیار محتاطانه دارد.

 *پروفسور دانشگاه قزاقی - آلمانی در «آلماتی»