مطالعات شرق/

با آغاز موجی از عملیات‌های طالبان بر ضد داعش خراسان در فوریه 2023، برخی ناظران شروع به توصیف توانایی‌های «ضد تروریستی» طالبان کرده و داعش خراسان را یک سازمان شکست خورده، یا حداقل کم اهمیت، جلوه دادند. اما جولای 2023، داعش خراسان در «خط دیورند»، یکی از مرگبارترین حملات خود را از زمان شکل گیری رسمی این گروه در سال 2015 انجام داد و بیش از 100 کشته و زخمی در منطقه «باجور» پاکستان بر جای گذاشت. از زمان بازگشت طالبان به قدرت، حملات داعش خراسان، خروجی‌های رسانه‌ای آن و همچنین برنامه‌های عضوگیری این گروه در منطقه تا حد چشمگیری گسترش یافته و متنوع شده است که همین مسئله، در کنار حمله باجور، هر نوع ادعا درباره شکست یا کم اهمیت شدن داعش خراسان را رد می‌کند.

این مقاله، با استناد به مطالعات چند ساله نویسندگان و همچنین اطلاعات جدید درباره داعش خراسان، نشان می‌دهد که به رغم کاهش حملات داعش خراسان در افغانستان در سال 2023، این گروه همچنان یک تهدید مهم باقی مانده است. بررسی عملیات‌ها، دسترسی‌ها و درگیری‌های داعش خراسان با طالبان نشان می‌دهد که این سازمان همچنان از قدرت تطابق راهبردی برخوردار بوده و صرفا در حال افزایش و تعمیق نفوذ خود در منطقه است تا نشان دهد که به واقع به یک سازمان منطقه‌ای بدل شده است. هر چند طالبان ظرفیت‌هایی را در هدف قرار دادن فرماندهان داعش خراسان از خود نشان داده است اما نبود عملیات‌های پایدار ضد داعش، می‌تواند هر نوع دستاورد امنیتی را از بین ببرد.  
 
انجام یک حمله انتحاری مهیب در یک تجمع انتخاباتی در منطقه «باجور» پاکستان در 30 جولای 2023، سبب کشته شدن بیش از 60 نفر و زخمی شدن بیش از 100 تن دیگر شد. این حمله خشونت بار که حزب سیاسی ـ دینی «جمعیت علمای اسلام ـ شاخه فضل» به رهبری «فضل الرحمن» را هدف قرار داده بود همه ویژگی‌های حملات انتحاری داعش خراسان را در برداشت و این گروه نیز مسئولیت آن را بر عهده گرفت. این رویداد نه تنها پاکستانی‌ها را شوکه کرد بلکه هر نوع ادعا مبنی بر از بین رفتن توانایی‌های داعش خراسان توسط طالبان در ماه‌های اول سال 2023 را رد کرد. در عوض، این حمله یک واقعیت غیر قابل انکار را به نمایش گذاشت: داعش خراسان همچنان این توانایی را دارد که برای مقاومت در برابر فشارهای فزاینده ضد تروریستی، راهبردها و تاکتیک‌های عملیاتی خود را تغییر داده و حملات مرگباری را برای تعقیب منافع منطقه‌ای خود، در آن سوی مرزها انجام دهد. این حمله همچنین آسیب‌‌پذیری‌های فاحش موجود در حوزه جمع‌آوری اطلاعات، امنیت مرزی و شناسایی تحرکات شبه نظامیان در افغانستان و پاکستان را به نمایش گذاشت.

به رغم اقدام‌های ضد تروریستی و ضد شورشی که سال‌ها ذیل عملیات‌ جنگ با ترور آمریکا در افغانستان و پاکستان انجام شد، تروریسم و خشونت سیاسی همچنان در مناطق آسیای جنوبی و مرکزی جریان دارد. همان طور که حمله انتحاری داعش خراسان در پاکستان نشان داد، یکی از مهم‌ترین تهدیدهای موجود در چشم‌انداز جهادی غیرمتمرکز اما شبکه بندی شده جهادی، حضور پیوسته داعش خراسان در افغانستان است. سال 2023، نهمین سال عملیاتی برای داعش خراسان بود؛ به نحوی که این سازمان به دنبال رقابت با بازیگرانی چون طالبان، القاعده و تحریک طالبان پاکستان بوده و به طور همزمان، اتحادهای عمیقی را با سازمان‌های فرقه‌ای چون «لشکر جهنگوی» ایجاد کرده است. در این فضای پیچیده مملو از بازیگران غیردولتیِ خشونت طلب، داعش خراسان بارها برخاسته و به زمین خورده اما همچنان توانسته است خود را با شرایط در حال تغییر وفق دهد.

این گزارش، به ارزیابی کلی راهبرد در حال تغییر داعش در رژیم طالبان، از سپتامبر 2021 به بعد، پرداخته و کاهش حملات اخیر این گروه را در یک بافت وسیع‌تر راهبردی مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این مقاله روی چهار عامل اصلی تمرکز دارد که به رغم فشارهای فزاینده وارد شده از سوی طالبان، ظاهرا به تاب آوری و خط مشی جاری داعش خراسان کمک کرده است. در ابتدای این گزارش، به بررسی تغییرات اساسی به وجود آمده در تحرکات عملیاتی داعش خراسان پرداخته و روی گستره رو به افزایش اهداف این گروه و همچنین تغییرهای جغرافیایی اصلی به وجود آمده در حوزه‌های عملیاتی آن تمرکز می‌کنیم. در بخش دوم، به تغییرهای مهم به وجود آمده در دامنه و موضوع‌های خروجی‌های رسانه‌ای داعش خراسان پرداخته و نشان می‌دهیم که این مسئله، چه حقایقی را درباره اهداف منطقه‌ای رو به رشد این گروه آشکار می‌کند. در بخش سوم، ارتباطات بین‌المللی رو به رشد داعش خراسان را بررسی می‌کنیم که نگرانی‌های جدی را درباره ظرفیت‌های این گروه برای انجام عملیات در منطقه و حتی غرب، به وجود آورده است. در نهایت هم، درباره اثربخشی رویکرد طالبان در مبارزه با داعش خراسان، از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان در آگوست 2021، بحث می‌کنیم. نویسندگان این گزارش، برای انجام این تحلیل، از تحقیقات قبلی خود، پایگاه‌های داده اصلی، مطالب تبلیغاتی و سایر منابع ثانویه استفاده کرده‌اند.

در مجموع، این تحلیل نشان می‌دهد که از سپتامبر 2021 به بعد، داعش خراسان در تلاش برای کسب شهرت و اعتبار در منطقه آسیای جنوبی و مرکزی، جسورتر و تهاجمی‌تر شده است. این گروه ضمن ترور هدفمند رهبران طالبان، تنوع تاکتیک‌های جنگی خود را نیز افزایش داده است. در همین حال، دسترسی‌ها و تبلیغات داعش خراسان نیز به لحاظ شکل، حجم و تعداد زبان‌های مورد استفاده، به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است که آشکارا نشانه‌ای از تلاش این گروه برای عضوگیری از میان جبهه‌های آسیای جنوبی و مرکزی است. داعش خراسان ضمن همسو کردن گفتار و رفتار خود در سال 2022 برای انگیزه بخشی به بدنه‌های مختلف جنگجویان و حامیان او و همچنین افزایش عضوگیری‌های بالقوه، مبادرت به انجام حملات فرامرزی در ازبکستان، تاجیکستان و ایران کرد و اواخر سال 2022 اتباع چینی و روسی را در افغانستان هدف قرار داد. برخی ناظران افغانستان همچنان معتقد هستند که طالبان قادر به مقابله با داعش خراسان بوده و در واقع، اقدام‌های صورت گرفته از سوی طالبان از سپتامبر 2022 به بعد، موفقیت‌هایی را به دنبال داشته است. اما کاهش اخیر حملات داعش خراسان در افغانستان در سال 2023، بیشتر نوعی کم تحرکی راهبردی عمدی به نظر می‌رسد تا یک تنزل عملیاتی پایدار.

جدا از هر نوع تغییر در روند حملات داعش خراسان که در این مقاله به آن می‌پردازیم، این گروه همچنان یک سازمان انعطاف‌پذیر است که می‌تواند خود را با دینامیک‌های در حال تغییر وفق داده و بقای خود را در شرایط سخت و دشوار حفظ کند. با توجه به حمله اخیر داعش خراسان در «باجور»، به نظر می‌رسد که سرکوب این گروه در افغانستان، نوعی تغییر راهبردی را در این گروه ایجاد و تمرکز آن را معطوف به مناطق مرزی شمال غرب پاکستان کرده است.
 
تحرکات عملیاتی، سپتامبر 2021 تا ژوئن 2023
افزایش تنوع تاکتیک‌های جنگی
در فضای پسا خروج افغانستان، داعش خراسان از انواع مختلف حملاتی استفاده کرده که ظاهرا برداشتی از دکترین شورش داعش مرکزی بوده است. در حال حاضر، داعش خراسان خود را در فاز عملیاتی «بی‌ثبات کردن» (توحش) می‌بیند؛ در این مرحله، این گروه قصد دارد به تدریج، یک نظام کنترلی را از طریق عملیات‌های سیاسی ـ نظامی ایجاد کند تا بتواند انحصار طالبان برای اعمال خشونت در افغانستان را به چالش بکشد. اغلب این عملیات‌ها دارای منطق‌های عملیاتی متعددی هستند که یکدیگر را تقویت می‌کنند و هدف اصلی آنها، نامیده شدن طالبان به عنوان یک نهاد دولتی ضعیف و ناکارآمد است. هر چند طی دو سال گذشته، شدت هر نوع از این عملیات‌ها تغییر پیدا کرده است اما هر یک از آنها یک ابزار مهم در جعبه ابزار شورش تروریستی داعش خراسان به حساب می‌آیند. در جدول (1)، شش نوع عملیات کلیدی داعش خراسان، منطق‌های عملیاتی آنها و نمونه‌های مرتبط با آنها به اختصار ذکر شده است.
 

در دوران حکومت دو ساله طالبان، حملات داعش خراسان بلافاصله پس از به قدرت رسیدن طالبان افزایش یافت اما پس از آن، بخصوص در سال 2023، به تدریج کاهش پیدا کرد. حمله انتحاری داعش خراسان به «فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی» در کابل در 26 آگوست 2021 (عملیات تهاجمی شدید پس از آن)، بسیاری از ناظران را درباره خطر داعش خراسان نگران کرد. اوایل سال 2020، خیلی‌ها، از جمله طالبان، مقام‌های آمریکایی و دولت سابق افغانستان، تصور می‌کردند که داعش خراسان یک سازمان شکست خورده است که صرفا چند نیروی بازمانده در اختیار دارد. اما حمله داعش خراسان به فرودگاه کابل و به دنبال آن، افزایش حملات این گروه در دوران حکومت طالبان، زنگ خطر را برای کشورهای منطقه و همچنین جامعه جهانی به صدا درآورد.
پس از حمله آگوست 2021 به فرودگاه کابل، داعش خراسان عملیات تهاجمی خود را احیا کرد. این گروه در ابتدا روی ننگرهار تمرکز کرد اما خیلی زود، طی 12 ماه (تا سپتامبر 2022)، حوزه عملیاتی خود را به 15 ولایت گسترش داد. با گذشت چهار ماه از زمان سلطه طالبان بر کابل، داعش خراسان 119 حمله را در 9 ولایت انجام داد که 62 مورد آنها (52 درصد) صرفا در ولایت ننگرهار بود. از سپتامبر 2021 تا سپتامبر 2022، داعش خراسان مسئولیت 274 حمله را بر عهده گرفت: به طور میانگین، 23 حمله در هر ماه.

چنانکه در ادامه توضیح خواهیم داد، افزایش سطح تحرکات داعش خراسان در نهایت طالبان را به اقدام متقابل واداشت. این مسئله تلفات مهمی را به شبکه‌های داعش خراسان وارد کرد و سبب کاهش قابل توجه تعداد حملات این گروه تا پایان سال 2022 شد. بدین ترتیب، تعداد حملات داعش خراسان از میانگین 23 حمله در هر ماه در سال اول حکومت طالبان، به 4 حمله در ماه در بازه زمانی سپتامبر 2022 تا ژوئن2023 کاهش یافت. در این بازه زمانی، داعش خراسان صرفا مسئولیت 37 حمله را در هشت ولایت افغانستان بر عهده گرفت. در نیمه اول سال 2023، این گروه فقط 10 حمله انجام داد که اغلب آنها (شش حمله) حملات انتحاری بودند. بخشی از این کاهش حملات را می‌توان به افزایش حملات طالبان به پناهگاه‌های داعش خراسان و حمله به برخی رهبران ارشد این گروه از اواخر سال 2022 نسبت داد (این مسئله در ادامه توضیح داده شده است).

اما هنوز نمی‌توان با قطعیت گفت که آیا این کاهش حملات، نوعی کاهش تحرک راهبردی است یا اینکه نشان دهنده نوعی تنزل عملیاتی پایدار است. در همین حال، ارزیابی‌ها حکایت از آن دارند که تعداد حملات داعش خراسان در دومین سال حکومت طالبان نیز کاهش یافته است که بخشی از آن به خاطر عملیات‌های امنیتی طالبان بوده است. اما به رغم کاهش اخیر تعداد حملات داعش خراسان در افغانستان، این گروه همچنان توانایی خود را برای حمله به اهداف مهم و خبرساز (مثل حمله به بازیگران خارجی در خاک افغانستان) و همچنین اجرای عملیات‌های موفق انتحاری در سال 2023 حفظ کرده است. در مجموع، این روند حکایت از آن دارد که داعش خراسان پس از آنکه توانست از هرج و مرج به وجود آمده در ماه‌های اولیه به قدرت رسیدن طالبان به نفع خود بهره برداری کند، عمدا تصمیم گرفت تا به حملات کمتر اما با اثرگذاری بیشتر روی آوَرَد.

یک تحول نسبتا جدید دیگر در عملیات‌های داعش خراسان، یک تغییر راهبردی برای هدف گرفتن شهروندان و دیپلمات‌های کشورهایی است که به زعم این گروه، نقش مهمی در توامندسازی حکومت طالبان در افغانستان دارند. حمله به سفارت روسیه در کابل در سپتامبر 2022، حمله به سفارت پاکستان سه ماه بعد و حمله به هتل محل اقامت اتباع چینی در کابل در دسامبر 2022، نمونه‌های بارز این راهبرد هستند. به طور مشابه، داعش خراسان حملات فرامرزی را علیه کشورهای پاکستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان از خاک افغانستان انجام داده است. حمله اکتبر 2022 داعش خراسان در شهر شیراز، اولین حمله این گروه در ایران بود و حمله انتحاری مارس 2022 به مسجد شیعیان در شهر پیشاور پاکستان نیز مرگبارترین حمله این گروه در ایالت «خیبر پختونخوا» پاکستان از زمان آغاز فعالیت داعش خراسان در سال 2015 به شمار می‌رود. این حملات نشان دهنده ناتوانی طالبان در جلوگیری از تبدیل شدن افغانستان به بستر فعالیت‌های تروریستی و همچنین ناتوانی حاکمان جدید افغانستان برای تأمین امنیت اولیه در این کشور است. علاوه بر این، عملیات‌های فرامرزی و همچنین حملات داعش خراسان بر ضد خارجی‌ها، بیش از پیش چهره این گروه را به عنوان نیرویی نشان می‌دهد که به دنبال «پاکسازی» خاک افغانستان از وجود خارجی‌ها است و در عین حال، طالبان را به شکل حاکمانی به تصویر می‌کشد که هیچ تفاوتی با حکام دست نشانده سابق افغانستان ندارند.

گسترش جغرافیایی
مدتی قبل و بعد از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان در سال 2021، عملیات‌های داعش خراسان عمدتا در مقرهای سنتی آن در ننگرهار و همچنین در داخل و اطراف کابل انجام می‌شد. در واقع، همه 83 حمله داعش خراسان در سال 2020 و همچنین دو سوم از 334 مورد حمله آن در سال 2021، در این دو منطقه انجام شدند. اما در سال 2022، داعش خراسان شروع به گسترش دامنه حملات خود به دو منطقه راهبردی دیگر کرد: شمال افغانستان (قندوز، بلخ، تخار و بدخشان) و شمال غرب پاکستان در ایالت خیبرپختنوخوا. حدود 27 درصد از 217 حمله داعش خراسان در سال 2022 در کابل رخ داد، 22 درصد در ایالت خیبرپختونخوا و 15 درصد هم در شمال افغانستان.

گسترش دوباره دامنه حملات داعش خراسان به ایالت خیبرپختونخوا، دارای اهمیت زیادی است. می 2019، شبکه‌های داعش در ایالت خیبرپختونخوا، مثل سایر نقاط پاکستان، از داعش خراسان جدا شدند و در قالب یک شاخه جداگانه موسوم به «دولت اسلامی ولایت پاکستان» (داعش پاکستان) مشغول فعالیت شدند. اما جولای 2021، «ابو محمد» امیر داعش پاکستان اعلام کرد که شبکه‌های داعش در ایالت خیبرپختونخوا، دوباره در داعش خراسان ادغام می‌شوند. از آن زمان به بعد و به رغم کاهش حملات اخیر داعش خراسان در افغانستان، حملات داعش خراسان در خیبرپختونخوا به شدت افزایش یافته است. حمله انتحاری داعش خراسان در منطقه «باجور» پاکستان در 30 جولای 2023 که یک تجمع انتخاباتی را هدف قرار داده بود، نشان از تغییر تمرکز جغرافیایی این گروه دارد. حملات داعش در ایالت خیبرپختونخوا از 9 مورد در سال 2020 به 20 مورد در سال 2021 و 47 مورد در سال 2022 افزایش پیدا کرد و تعداد حملات آن در شش ماه نخست سال 2023 هم 12 مورد بوده است. در واقع، حملات داعش خراسان در خیبرپختونخوا در سال 2022 حدود 22 درصد از مجموع حملات این گروه را تشکیل می‌داد که این رقم در نیمه نخست سال 2023 به 55 درصد رسید.

علاوه بر این، ایالت خیبرپختونخوا به چند دلیل دیگر هم برای داعش خراسان حائز اهمیت است. این ایالت بیش از دو میلیون نفر از جامعه مهاجران افغانستانی و همچنین یک شبکه وسیع از مدارس دینی سلفی افغانستانی را در خود جای داده است. این مدارس دینی که در دهه 1990 در این ایالت تأسیس شدند، ابزار مهمی برای گسترش سلفی‌گری در افغانستان بودند. در زمان حمله شوروی به افغانستان و همچنین در دوران دو دهه شورش طالبان علیه نیروهای ائتلافی تحت رهبری آمریکا در افغانستان، ایالت خیبرپختونخوا یک مقر حمایتی کلیدی برای نیروهای مختلف جهادی بود. علاوه بر این، بسیاری از گروه‌های جهادی که داعش خراسان از زمان آغاز فعالیت خود در سال 2015 تاکنون، به شکل‌های مختلف با آنها همکاری داشته است، در داخل و اطراف خیبرپختونخوا بوده‌اند. در مجموع، ایالت خیرپختونخوا به لحاظ تاریخی یک قطب مهم برای هماهنگی و عضوگیری داعش خراسان بوده و روندهای اخیر به وجود آمده در حملات این گروه، زنگ خطر را درباره خط مشی آینده این گروه به صدا در می‌آورد.

گسترش حوزه عملیاتی داعش خراسان به ولایات شمالی افغانستان نیز یک تحول مهم و قابل توجه است (تصویر 1 را ببینید). حضور داعش، رقابت برای کسب نفوذ و همچنین تثبیت جایگاه عملیاتی این گروه در شمال افغانستان می‌تواند به داعش خراسان در زمینه عضوگیری و جذب سایر شکل‌های حمایت مادی از سوی مخالفان محلی غیرپشتون طالبان کمک کند. بسیاری از این جوامع، داعش خراسان را یک قدرت نیرومند در برابر طالبان می‌دانند و تا جایی پیش رفته‌اند که حتی این مسئله را در اظهارنظرهای آشکار خود در شبکه‌های اجتماعی و همچنین در تجمع‌هایی که پس از به قدرت رسیدن طالبان در سال 2021 برگزار شد، به طور علنی اعلام می‌کنند. ولایات شمالی همچنین می‌توانند به عنوان نقاط اتصال مرزی مهمی عمل کنند، نه فقط برای آمد و شد جنگجویان خارجی بالقوه (بخش ذیل درباره «ارتباطات بین‌المللی داعش خراسان» را ببینید) بلکه برای استفاده از مسیرهای بشردوستانه و اقتصادی و زیرساختی که از کشورهای همسایه به سمت افغانستان وجود دارند. البته عملیات‌های داعش خراسان در ولایات شمالی افغانستان، در مقایسه با سایر مناطق عملیاتی این گروه، هنوز روندی تازه و نوپا به حساب می‌آید. با این وجود، شورش فعالانه‌تر و رقابتی‌تر داعش خراسان در مرزهای شمالی افغانستان می‌تواند پیامدهای فاجعه باری را برای این کشور و همسایگان آن در آسیای مرکزی به دنبال داشته باشد.
 

تصویر (1): گسترش (دوباره) عملیات‌های داعش خراسان. این تصویر نشان دهنده روند گسترش (دوباره) عملیات‌های داعش خراسان به خارج از مناطق عملیاتی اصلی آن (به رنگ سیاه) و حرکت آن به سمت ایالت خیبرپختونخوا و مناطق قبایلی (رنگ نارنجی) و شمال افغانستان (زرد) به سمت مرز این کشور با کشورهای آسیای مرکزی است.

            
 
دسترسی‌ها و عملیات‌های رسانه‌ای: ترغیب، توجیه و تهدید
به طور کلی، راهبرد تبلیغاتی و عملیات‌های رسانه‌ای داعش خراسان، بازتابی از شرایط عملیاتی آن بوده و نشان دهنده راهبرد پویا و تاکتیک‌های عملی آن است. مخاطبان این تبلیغات نیز شامل حامیان فعال و بالقوه در داخل و خارج از منطقه و همچنین دشمنانی چون طالبان، بازیگران دولتی منطقه‌ای و همچنین مردم غیر نظامی هستند. داعش خراسان از زمان آغار فعالیت خود، رویکرد پیچیده و چند وجهی در زمینه برنامه‌ریزی و اجرای عملیات‌های رسانه‌ای داشته است. داعش خراسان نیز مثل خیلی از گروه‌های جهادی مهم دیگر (و البته سازمان داعش مادر) برای تحقق اهداف مختلف خود، از روش‌های رسانه‌ای مختلفی استفاده می‌کند، مثل تبلیغ ایدئولوژی خود، دلیل تراشی برای فعالیت‌های خشونت بار خود و بدگویی از دشمنان، ایجاد یک شبکه بزرگ عضوگیری و البته حفظ ارتباطات سیاسی‌اش.

تبلیغات داعش خراسان شامل کانال‌های رسمی و غیررسمی است. کانال‌های غیر رسمی این گروه شامل دفاتر رسانه‌ای به زبان‌های محلی است که مستقل از داعش مادر عمل می‌کنند، مثل «خالد مدیا»، «الملّت مدیا»، «ندای حق» و «القتال» (که البته به خاطر ادغام خروجی‌های رسانه‌ای داعش، بسیاری از آنها دیگر فعال نیستند). در حال حاضر، مهم‌ترین خروجی رسانه‌ای (و رسانه رسمی) داعش خراسان، «بنیاد العزائم» است که معمولا مبادرت به انتشار کتاب و مجله کرده و ویدئوهایی را نیز با موضوع‌های مختلف (از مسایل شرعی و دینی گرفته تا موضوع‌های اجتماعی و سیاسی) منتشر می‌کند.

سه موج رسانه‌ای و تبلیغاتی
روایت‌های تبلیغاتی داعش خراسان و عملیات‌های رسانه‌ای آن، طی سه موج مهم تغییر شکل پیدا کرده‌اند که این موج‌ها بازتابی از اهداف سازمانی و فضای راهبردی در حال تغییر آن بوده‌اند. موج اول، مربوط است به بازه زمانی 2015 تا 2019، یعنی زمان ظهور داعش خراسان تا اولین سقوط عملیاتی آن؛ موج دوم مربوط است به سال 2020 تا اواسط سال 2021، زمانی که آمریکا و طالبان در حال انجام مذاکرات صلح بودند و داعش خراسان تلاش داشت تا بعد از تحمل تلفات سنگین، دوباره خود را مطرح کند. موج سوم (و فعلی) هم بلافاصله پس از خروج بی‌قید و شرط ایالات متحده از افغانستان، به قدرت رسیدن طالبان و سقوط دولت افغانستان در آگوست 2021 آغاز شد. در این دوره‌ها، داعش خراسان براساس تغییرهای به وجود آمده در تسلط سرزمینی، قدرت سازمانی، توانایی‌های فنی و اهداف راهبردی ‌خود، روایت‌های رسانه‌ای خود را تغییر داده است.

در موج اول، فعالیت‌های داعش خراسان عمدتا روی مقرهای اصلی آن در ولایت «ننگرهار» افغانستان تمرکز داشت. اواخر سال 2015، داعش یک ایستگاه رادیویی موسوم به «صدای خلافت» را در شرق ننگرهار تأسیس کرد که تا حدود یک سال بعد، به طور روزانه مطالبی را به زبان‌های دری، انگلیسی و پشتو پخش می‌کرد. این مطالب، به غیر از بحث‌های دینی و سایر موضوع‌های مرتبط با آن، عمدتا روی روایت‌های ضددولتی و ضدطالبانی و همچنین جذب نیرو تمرکز داشت. در سال‌های اول ظهور داعش خراسان، این گروه از سرزمین‌های تحت کنترل خود در آن زمان، به عنوان بستری برای نمایش نوع زندگی در حکومت تحت رهبری داعش استفاده می‌کرد تا بتواند روند عضوگیری خود را تقویت کند. اما در موج دوم که داعش خراسان شروع به از دست دادن زمین‌های تحت کنترل و همچنین نیروی انسانی خود کرد، روایت‌های آن دیگر اشاره‌ای به جغرافیایی خاص نداشتند. در این دوره، آنها با ارتباط دادن طالبان با ایالات متحده در جریان مذاکرات صلح، بیشتر روی حمایت از طالبان تمرکز داشتند. همچنین داعش خراسان پس از تحمل تلفات سنگین، تمرکز خود را معطوف به القای تدریجی ترس کرده بود تا بتواند بقای خود را حفظ کند. در ماه‌های منتهی به سلطه طالبان بر کابل، تبلیغات داعش خراسان عمدتا مربوط بود به تبلیغ تحرکات نظامی این گروه، ویرانی‌های به وجود آمده بر اثر حملات آن و کشتن اسیران.

اما موج سوم عملیات‌های رسانه‌ای داعش خراسان به واقع، پر هیاهوترین موج آن است. این موج در فضایی به وجود آمد که انتظار می‌رفت پس از سال‌ها وارد آمدن خسارات انسانی و سرزمینی شدید به داعش خراسان، حال فرصت منحصر به فردی برای احیای عملیات‌های خشونت بار این گروه فراهم آمده باشد. در این دوره، برای اولین بار بود که داعش خراسان با عملیات‌های ضد تروریستی چند جانبه مواجه نبود و در عوض، با رقیبی به نام طالبان رو به رو بود که حالا اولویت‌های دیگری به غیر از جنگیدن داشت؛ اولویت‌هایی چون حکومت و برقراری نظم و قانون. در همین حال، متحدان وفادار طالبان، بخصوص «تحریک طالبان پاکستان»، حالا توجه خود را معطوف به تحقق اهداف شخصی خود برای به راه انداختن جهاد در پاکستان کرده بودند و سایر شبه نظامیانی که قبلا با طالبان متحد بودند (مثل نیروهای جهادی تاجیک، ازبک و اویغور) هم در انتظار یافتن یک گروه حمایتی جدید برای تعقیب برنامه‌های خود بودند. در چنین شرایطی، داعش خراسان برای استفاده از این فرصت‌ها، تبلیغات خود را تشدید کرد تا بتواند ضمن نشر باورها و توجیه اقدام‌های خود، در دل مخالفان خود نیز احساس ترس و رعب کند.

در این مرحله جدید، بخصوص در زمان رهبری «شهاب المهاجر» امیر کنونی داعش خراسان، سه تحول ذیل بیش از بقیه قابل توجه هستند:

• هدف قرار دادن جبهه‌های آسیای جنوبی و مرکزی؛
• بی‌اعتبار کردن طالبان و انتقاد هدفمند؛ و
• افزایش دامنه مخاطبان

هدف قرار دادن جبهه‌های آسیای جنوبی و مرکزی: در موج سوم عملیات‌های رسانه‌ای و تبلیغاتی داعش خراسان، افزایش رویکرد منطقه‌ای این گروه قابل توجه بوده است. این سازمان، بوضوح، فضای افغانستان تحت حاکمیت طالبان را برای گسترش نفوذ خود در آسیای مرکزی و جنوبی مساعد می‌بیند. این مسئله را می‌توان در تعدد زبان‌های مورد استفاده در برنامه‌های تبلیغاتی داعش مشاهده کرد. در سال‌های اخیر، این زبان‌ها به شدت گسترش یافته‌اند و علاوه بر زبان‌های سنتی عربی، پشتو و دری، مطالبی نیز به زبان‌های اردو، هندی، مالایالام، بنگالی، ازبک، تاجیک، روسی، فارسی و انگلیسی منتشر شده است. سپتامبر 2022، «توحید نیوز» که رسانه ازبک زبان طرفدار داعش خراسان بود، رسما اعلام کرد که داعش خراسان قصد دارد برای هدف قرار دادن زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های چین در آسیای مرکزی، جهاد خود را به داخل این منطقه گسترش دهد. سایر کانال‌های غیر رسمی وابسته به داعش نیز از طریق رسانه‌هایی چون «ندای حق» (دولت اسلامی ولایت پاکستان)، «القتال» و «البرهان» (دولت اسلامی ولایت هند) به طور پیوسته مطالبی را به زبان‌های رایج در آسیای جنوبی تولید و منتشر کرده‌اند و این در حالی است که «هفته‌نامه خلافت» نیز ترجمه خبرنامه هفتگی داعش مرکزی، موسوم به «النبأ»، را به زبان‌های اردو و هندی منتشر می‌کند. در سال 2022، این گروه در تلاش برای گسترش حوزه نفوذ خود در خارج از طیف مخاطبان سنتی خود و شاید برای جذب افراد جوان‌تر و تحصیل کرده‌تری که از دولت‌های محلی خود ناراضی بودند، شروع به انتشار یک مجله انگلیسی زبان به نام «صدای خراسان» (Voice of Khorasan) کرد.

بیاعتبار کردن طالبان و انتقاد هدفمند: یکی دیگر از ویژگی‌های تبلیغاتی داعش خراسان در موج سوم، تمرکز بیشتر و شدیدتر این گروه روی بحث انتقاد از طالبان به عنوان نهاد حاکم بر افغانستان است، بخصوص با توجه به اظهارات طالبان درباره فاصله گرفتن از تروریست‌ها و جذب سرمایه گذاران.
 از زمان خروج ایالات متحده، داعش خراسان تعاملات طالبان با دولت‌های خارجی را «ترک جهاد واقعی» دانسته است. هر چند روایات ضد طالبانی مدت‌ها است که بر تبلیغات داعش خراسان غالب بوده است اما در حال حاضر، زمان‌بندی داعش خراسان برای انتشار این نوع مطالب، انطباق بیشتری با رویدادهای جاری پیدا کرده است. برای مثال، بلافاصله پس از مذاکرات دو جانبه مقامات طالبان و هند در ژوئن 2022، داعش خراسان شروع به انتشار مجموعه‌ای از مطالب در انتقاد از تعامل طالبان با دولت هند کرد و در این میان، از اظهارات جنجالی که در آن زمان سیاستمداران هندی درباره پیامبر اسلام (ص) گفته بودند به نفع خود بهره‌برداری کرد. همچنین این گروه برای اینکه یکی بودن حرف و عمل خود را نشان دهد، ژوئن 2022، معبد سیک‌ها را در کابل هدف قرار داد. همچنین به نظر می‌رسد که برنامه‌های داعش خراسان در هند نیز افزایش یافته است؛ در سال 2023، داعش خراسان مدعی شد که حملات صورت گرفته در «تامیل نادو» و «منگلور» هند در اواخر سال 2022، توسط نیروهای وابسته به داعش انجام شده است.

همچنین به رغم اینکه «دولت اسلامی ولایت هند» تاکنون نتوانسته است حمایت زیادی به دست آورد، هدف این گروه برای جذب مسلمانان هندی و انجام حملات در داخل هند همچنان به قوت خود باقی است. به طور مشابه، انتقادهای داعش خراسان از ایالات متحده نیز هدفمندتر شده است، به نحوی که این گروه اشاره‌های خاصی به اقدام‌ها و اظهارات اخیر دولت بایدن داشته است. در موازات با این جریان، مطالب تبلیغاتی داعش خراسان همچنان روی بدگویی کردن از بازیگران دولتی منطقه تمرکز دارد. برای مثال، این گروه، پاکستان را یک غده سرطانی دانسته و ضمن انتقاد از رهبران و نیروهای مسلح این کشور برای بی‌ثباتی‌های اخیر اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی در این کشور، سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری چین در پاکستان را به طور مستقیم تهدید کرده است. در رابطه با چین هم، داعش خراسان تلاش کرده است روی خشونت‌های دولت چین در قبال مسلمانان اویغور استان «سین‌کیانگ» دست بگذارد یکی از نگرانی‌های رهبران پکن که به دنبال سرمایه‌گذاری در افغانستان هستند.

در گزارش اخیر سازمان ملل، برخی کشورهای عضو از وجود همکاری‌های عملیاتی و لجستیکی بین «جنبش اسلامی ترکستان شرقی» (که با نام «حزب اسلامی ترکستان» هم شناخته می‌شود) و داعش خراسان خبر دادند، از جمله تبادل نیرو و برنامه‌ریزی برای انجام عملیات‌های مشترک. ژانویه 2023، یک گروه رسانه‌ای جدید طرفدار طالبان به نام «المرصاد» تشکیل شد که ظاهرا هدف آن، مقابله با تبلیغات داعش خراسان و بیاعتبار کردن عملیات‌های این گروه است.

افزایش دامنه مخاطبان: عملیات‌های پیچیده و روز افزون داعش خراسان برای بازاریابی، ظاهرا مرتبط با هدف این گروه برای کسب نفوذ منطقه‌ای و ایجاد شبکه‌های منطقه‌ای است. داعش خراسان برای جذب افراد ناراضی از دولت‌های چین، هند، پاکستان، ایران، روسیه و کشورهای مختلف آسیای مرکزی، به دقت موضوع‌های قومی و ملی را در روایت‌های ایدئولوژیک خود می‌گنجاند. برای مثال، در اولین نسخه «صدای خراسان»، در یکی از مقالات چنین آمده بود: «مذاکرات و دیدارهای متعددی با کشورهایی چون چین، ایران و روسیه که بزرگترین دشمنان اسلام هستند انجام شده است. در حالی که طالبان، سرکوب مسلمانان اویغور را یک مسئله داخلی چین می‌داند، مسایلی چون قتل عام‌ اهل سنت عراق و شام توسط روسیه، ایران و نیروهای نیابتی آنها را نیز موضوعی خارج از حدود اختیارات خود می‌داند.» اما داعش خراسان به همین مقدار بسنده نکرده است: برای مثال، این گروه در برخی مطالب تبلیغاتی خود مستقیما دولت تاجیکستان و به طور خاص، «امامعلی رحمان» رئیس جمهور این کشور را تهدید می‌کند.

تبلیغات گسترده داعش خراسان نشان می‌دهد که این گروه به شدت در تلاش است تا نه تنها وجهه طالبان را خراب کند بلکه دسترسی و نفوذ خود را در داخل منطقه افزایش دهد. به نظر می‌رسد که این تلاش‌های تبلیغاتی تاکنون توانسته است در گسترش پیام‌های داعش خراسان و جذب جنگجویان یا ملیت‌های مختلف، تا حدودی موفق عمل کند. هنوز باید منتظر ماند و دید که برنامه‌های تبلیغی طالبان از طریق رسانه «المرصاد» تا چه اندازه می‌تواند تأثیر تبلیغات داعش خراسان را خنثی کند.  
 
ارتباط‌های بین‌المللی
از زمان آغاز روند گسترش ولایات داعش در جهان در سال 2014، داعش خراسان یکی از موفقیت‌ترین ولایات داعش در زمینه ایجاد ارتباط‌های بین‌المللی بود. در زمینه طراحی حملات، داعش خراسان بعد از داعش شامات، در رده دوم تهدیدهای مربوط به این سازمان علیه منافع آمریکا، غرب و متحدان آنها بوده است. داعش خراسان علاوه بر طراحی حملات فرامرزی علیه کشورهای منطقه از جمله ازبکستان، تاجیکستان، ایران و پاکستان، در طراحی چندین حمله بین‌المللی نیز دست داشته است، مثل طرح حمله به پایگاه‌های آمریکا و ناتو در آلمان در سال 2020. طبق گزارش «واشنگتن پست»، سازمان اطلاعات آمریکا تا فوریه 2023 تعداد 15 طرح حمله مرتبط با داعش خراسان را شناسایی کرده است که شامل تلاش برای حمله به سفارتخانه‌ها، کلیساها، مراکز تجاری و جام جهانی فوتبال 2022 قطر بوده است.

براساس این گزارش، داعش خراسان مدل «کار آفرینان مجازی» را که در گذشته توسط داعش و القاعده استفاده می‌شد در اولویت قرار داده است؛ بدین ترتیب که عوامل خود را به صورت آنلاین با حامیان این سازمان مرتبط می‌کند تا بتواند راهنمایی‌ها و دستورالعمل‌های لازم را در اختیار آنها قرار دهد. شواهد دیگری هم از شبکه‌سازی مجازی داعش خراسان وجود دارد، از جمله اظهارات ژنرال «جوزف وتل» فرمانده سنتکام در سال 2019 که هشدار داد داعش خراسان از ارتباط‌های اعضای خود در شبکه‌های اجتماعی برای طراحی حملات بر ضد اهداف ایالات متحده استفاده می‌کند. خبر دستگیری شماری از نیروهای وابسته به داعش خراسان در آلمان و هلند در جولای 2023 (که اتباع ترکمنستان، تاجیکستان و قرقیزستان بودند و از طریق اوکراین وارد این کشورها شده بودند) و همچنین دستگیری تعدادی از افراد مرتبط با داعش خراسان در جریان یک عملیات ضدتروریستی در استانبول در اوایل سال جاری میلادی، از جمله نمونه‌های این نوع عملیات‌ها هستند.

هر چند استفاده از مدل طراحی مجازی حملات ممکن است یک اولویت کوتاه مدت باشد اما خلاء ایجاد شده به واسطه خروج ایالات متحده، فرصت منحصر به فردی را در اختیار داعش خراسان قرار داده است تا به رغم فشارهای وارده از سوی طالبان بتواند بار دیگر مبادرت به گسترش اردوگاه‌های آموزشی خود کند. در حال حاضر، گزارش‌هایی دال بر وجود اردوگاه‌های آموزشی و مقرهای داعش خراسان در طول مرزهای افغانستان وجود دارد: نه تنها در مقرهای سنتی داعش خراسان در طول مرز شرقی این کشور با پاکستان، بلکه در طول مرزهای شمالی افغانستان با کشورهای چین، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان. به مرور زمان و در صورتی که فشار ضد تروریستی قابل توجهی به داعش خراسان وارد نشود، اردوگاه‌های آموزشی این گروه می‌توانند به طور بالقوه نیروهای مورد نیاز را برای انجام حملات مرگبارتر در افغانستان و منطقه و همچنین در سایر نقاط دنیا فراهم کنند. هر چند در حال حاضر داعش خراسان تمرکز خود را معطوف به گسترش دامنه فعالیت‌اش در منطقه خود کرده است اما این احتمال وجود دارد که هدف نهایی داعش خراسان (چنانکه در گزارش مارس 2023 ژنرال «میشل کوریلا» فرمانده سنتکام اشاره شده است) حمله به سرزمین ایالات متحده باشد؛ هر چند به گفته وی، احتمال حمله به اروپا و سایر مناطق، بیشتر از احتمال حمله به آمریکا است.

جدا از توانایی‌های داعش خراسان برای طراحی حملات بین‌المللی، تقویت زیرساخت‌ها و اردوگاه‌های آموزشی این گروه می‌تواند توانایی این گروه را برای جذب و تربیت نیروهای خارجی بیشتر افزایش دهد. از زمان آغاز به کار رسمی داعش خراسان در سال 2015، این گروه میزبان مسافرانی از آذربایجان، بنگلادش، چین، فرانسه، هند، ایران، عراق، قزاقستان، مالدیو، فیلیپین، روسیه، تاجیکستان، ترکیه و ازبکستان بوده است. در این بین، اگر مسافران ناکام و دستگیر شده را نیز لحاظ کنیم، کشورهایی چون آمریکا، استرالیا، انگلیس و غیره نیز به این فهرست اضافه می‌شوند. طبق تحلیل‌های قبلی نگارندگان در سال 2020، بخشی از راهبرد شورش داعش خراسان در زمان رهبری «ثناء ا... غفاری» (معروف به «شهاب المهاجر»)، این بوده است که تنوع جنگجویان منطقه‌ای این گروه را در جریان حملات و تبلیغات آن به نمایش بگذارد، تا بدین ترتیب بتواند فضای عضوگیری خود را وسیع‌تر و عمیق‌تر کند. بررسی تبلیغات جدیدتر این گروه به زبان انگلیسی، مثل نسخه‌های مجله «صدای خراسان» در سال‌های 2022 و 2023، نشان می‌دهد که این راهبرد همچنان ادامه دارد. در شرایطی که رقابت داعش خراسان برای ایجاد یک پایگاه بین‌المللی‌تر در حال تکامل پیدا کردن است، نقش اردوگاه‌ها و سایر زیرساخت‌های آموزشی برای تربیت جنگجویان خارجی (و همچنین نحوه استفاده از شبکه اتحادهای داعش خراسان برای حمایت از این اقدام‌ها) روز به روز حیاتی‌تر خواهد شد. 

راهبرد طالبان برای مبارزه با داعش خراسان
طالبان از زمان به قدرت رسیدن در افغانستان، اقدام‌های مختلفی را برای مهار تحرکات داعش خراسان انجام داده و این پیام را به جهان مخابره کرده است که داعش خراسان دیگر تهدید جدی قلمداد نمی‌شود. به نظر می‌رسد که تلاش‌های طالبان توانسته است موفقیت‌هایی را در سال 2023 به دنبال داشته باشد، آن هم در شرایطی که نگرانی‌های بین‌المللی درباره داعش خراسان رو به افزایش بوده است. در نیمه اول سال 2023، اداره اطلاعات طالبان حدود 35 حمله علیه مواضع داعش خراسان در 11 ولایت افغانستان انجام داده است. این اقدام‌ها منجر به از میان برداشتن شماری از فرماندهان ارشد داعش خراسان شده است، از جمله:

• کشته شدن «قاری فاتح» فرمانده نظامی داعش خراسان در کابل، در فوریه 2023؛
• کشته شدن «ابو عثمان کشمیری» امیر و بنیانگذار داعش در جامو وکشمیر، در کابل در فوریه 2023؛
• کشته شدن «ابوسعد محمد خراسانی» از رهبران ارشد و ایدئولوگ‌های متنفذ داعش خراسان در ولایت بلخ، در آوریل 2023؛
• کشته شدن «دکتر حسین» از فرماندهان ارشد داعش خراسان، در هرات، در آوریل 2023؛ و
• کشته شدن «مهندس عمر» معاون امیر داعش در کابل، در می 2023.

در مجموع، این عملیات‌ها نشان می‌دهد که طالبان توانسته است در اجرای عملیات‌های اطلاعاتی علیه شخصیت‌های ارشد داعش خراسان تا حدودی موفق عمل کند که همین مسئله ممکن است در کاهش قابل توجه حملات داعش خراسان در سال 2023 اثرگذار بوده باشد. بخصوص، مرگ «فاتح» و «خراسانی» (به ترتیب در فوریه 2023 و آوریل 2023) ضربه مهلکی بر پیکر این سازمان وارد کرد و بر روحیه کلی اعضای داعش خراسان و همچنین خط مشی کوتاه مدت این گروه اثرگذار بود. «خراسانی» یکی از بانفوذترین ایدئولوگ‌های داعش خراسان بود؛ او جزو اولین کسانی بود که در دوران سخت بازیابی این گروه در سال 2020، مطالب مهمی را به رشته تحریر درآورد و بدین ترتیب، راه را برای آغاز مرحله جدیدی از نبرد داعش خراسان با رقیب اصلی خود، طالبان، هموار کرد. «خراسانی» همچنین قبل از انتصاب «مهاجر» به عنوان امیر جدید داعش خراسان در می 2020، امیر موقت این گروه بود.

پس از خروج آمریکا از افغانستان، افزایش قابل توجه حملات داعش خراسان در این کشور (گروهی که تصور می‌شد دیگر وجود خارجی ندارد)، ناگهان طالبان را شوکه کرد یا دست کم می‌توان گفت که طالبان آمادگی مقابله با چنین حجمی از خشونت را نداشت. قبل از سلطه طالبان بر کابل، این گروه علنا ادعا کرده بود که داعش خراسان نیروی نیابتی یا آلت دست دولت سابق افغانستان و نیروهای آمریکایی بوده و قرار است بر ضد طالبان مورد استفاده قرار گیرد. هر چند مشخص نیست که رهبران طالبان حقیقتا تا چه اندازه به این ادعای خود اعتقاد داشتند اما برخی رهبران طالبان، دست کم در ملأ عام، این روایت را قبول داشتند؛ مثل «عبدالحق واثق» رئیس فعلی اطلاعات طالبان که اواخر آگوست 2021 در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که پس از خروج آمریکایی‌ها، داعش خراسان دیگر یک تهدید به حساب نمی‌آید. اما خیزش دوباره داعش خراسان بلافاصله پس از به قدرت رسیدن طالبان، نه تنها کیفیت حکمرانی طالبان را تضعیف کرد بلکه سبب شرمندگی این گروه در سطح جهان شد. در همین حال، ترور برخی رهبران ارشد طالبان به دست داعش خراسان و ابراز نگرانی رهبران آمریکایی درباره ظرفیت‌های داعش برای حمله به غرب نیز احتمالا انگیزه‌ای شد تا طالبان یک عملیات همه جانبه و راهبردی را علیه داعش خراسان در پیش گیرد.

در مجموع، هر چند تلاش‌های اخیر طالبان برای مقابله با داعش خراسان، موفقیت‌هایی در پی داشته و منجر به کاهش حملات داعش خراسان در دومین سال حمکرانی طالبان شده است اما با توجه به فشارهای متعدد وارده به طالبان برای حکومت بر افغانستان، مشخص نیست که این عملیات‌ها تا چه زمانی می‌تواند با همین شدت ادامه داشته باشد. گسترش داعش خراسان به سمت شمال افغانستان، تقویت جای پای آن در ایالت خیبرپختنوخوا، توانایی مستمر این گروه برای اجرای عملیات‌های انتحاری و تلاش‌های این گروه برای ایجاد دسترسی‌ها و ارتباط‌های وسیع داخلی و بین‌المللی، همگی نشان دهنده انعطاف‌پذیری و سازگاری راهبردی این گروه است. اگر بخواهیم براساس تجربه‌های تاریخی درباره خط مشی آینده داعش خراسان قضاوت کنیم، باید بگوییم تا زمانی که فشارهای ضد تروریستی گسترده و مستمری بر این گروه وارد نشود، هیچ تضمینی برای سرکوب آن نیز وجود نخواهد داشت.
 
نتیجه‌گیری
با توجه به تعهد داعش خراسان برای ایجاد یک خلافت جهانی اسلامی و تصرف‌های سرزمینی و همچنین ارتباط‌های عمیق این گروه با سایر گروه‌های شبه نظامی، باید گفت که روایت‌ها و دستور کارهای داعش خراسان مدت‌ها است که از مرزهای ملی فراتر رفته است. در حال حاضر، با توجه به فرصت‌های پیشروی داعش خراسان در محیط پیرامونی خود، این گروه بیشتر از هر زمان دیگری فرصت تبدیل شدن به یک سازمان منطقه‌ای واقعی را دارد؛ سازمانی که روایت‌های جهاد فرا ملی را به شکل موثری با روایت‌های آسیای جنوبی و مرکزی ترکیب کرده، از داخل و خارج منطقه عضوگیری می‌کند، با شبه نظامیان هم فکر با خود همکاری داشته و به تاب آوری زیرساخت‌های شبه نظامی منطقه‌ای کمک می‌کند. با توجه به خلأ امنیتی جاری در منطقه (بخصوص، در سایه توانایی‌های محدود حاکمیتی و ضد تروریستی طالبان و همچنین خیزش جریان شبه‌نظامی‌گری فرقه‌ای و ضد دولتی در پاکستان) تبدیل شدن داعش خراسان به یک سازمان منطقه‌ای محتمل به نظر می‌رسد. در چنین شرایطی، محدود کردن توانایی‌های داعش خراسان برای انجام حملات، استفاده از شبکه‌های شبه نظامی و انجام تبلیغات برای کسب نفوذ و عضوگیری، باید جزو اولویت‌های اصلی دولت‌های منطقه و جامعه بین‌الملل باشد.

ماهیت شبکه‌سازی شده و منطقه‌ای روزافزون داعش خراسان و توانایی این گروه برای جبران تلفات وارد شده به آن، در کنار نبود فشارهای ضد تروریستی مستمر، لزوم اتخاذ یک رویکرد امنیتی منطقه‌ای و هماهنگ را ایجاب می‌کند. این همکاری بخصوص برای استفاده موثر از ابزارهای اطلاعاتی، به منظور خنثی کردن طرح‌های داعش خراسان و همچنین محدود کردن تحرکات اعضای این گروه در مرزها، اهمیت دارد. دولت‌های منطقه‌ای ممکن است به دنبال ارائه حمایت‌هایی محدود برای ظرفیت‌سازی ضدتروریستی در طالبان باشند تا به آنها اجازه دهد که رهبری و زیرساخت‌های داعش خراسان را با دقت بیشتری هدف قرار دهند اما در این میان، باید پیامدهای بلند مدت‌تر این حمایت‌ها را نیز، به دقت مد نظر داشته باشند. از آنجا که داعش خراسان توانایی خوبی برای تولید و انتشار حجم زیادی از مطالب تبلیغاتی برای هدف قرار دادن افراد مختلف به چندین زبان‌ منطقه‌ای دارد، لذا بازیگران دولتی باید با همکاری نزدیک با بخش فناوری سعی در حذف این سازمان از پلتفرم‌های مختلف داشته باشند؛ بخصوص در بخش تبلیغات غیرانگلیسی زبان که هنوز نیازمند تعدیل محتوایی است. در نهایت اینکه، دولت‌ها باید با همکاری بازیگران مدنی سعی در برطرف کردن نارضایتی‌هایی داشته باشند که مورد بهره‌برداری داعش خراسان قرار گرفته و غیرنظامیان را در برابر روایت‌های غلط و تئوری‌های توطئه آسیب‌پذیر می‌کند؛ نارضایتی‌هایی چون امنیت انسانی ضعیف، سرکوب، تبعیض فرقه‌ای و عدم تحمل اقلیت‌ها.
در صورت نبود یک پاسخ سیاسی جامع، متأسفانه این احتمال وجود دارد که داعش خراسان بتواند هر نوع موفقیت محدود و کوتاه مدت عملیات ضدتروریستی علیه خودش را پشت سر بگذارد (مثل کاری که در گذشته انجام داده است) و همچنان از شکاف‌های امنیتی موجود برای بازیابی و گسترش حوزه نفوذ خود استفاده کند.
 

«این متن در راستای اطلاع رسانی و انعكاس نظرات تحليلگران و منابع مختلف منتشر شده است و انتشار آن الزاما به معنای تأیید تمامی محتوا از سوی "موسسه مطالعات راهبردی شرق" نیست.»