مطالعات شرق | سفر رسمی اخیر «سعیده میرضیایف»، دختر «شوکت میرضیایف» رئیس‌جمهور ازبکستان به روسیه، که در حال حاضر یکی از مناصب کلیدی در ساختار قدرت ازبکستان یعنی دستیار اول رئیس‌جمهور را بر عهده دارد، زیر ذره‌بین رسانه‌ها قرار گرفته است. از آنجایی که این سفر هم‌زمان با سفر «رستم امامعلی» (فرزند «امامعلی رحمان» و جدی‌ترین گزینه برای انتقال قدرت در تاجیکستان) به مسکو انجام شد، شایعاتی نیز در مورد انتقال احتمالی قدرت در ازبکستان مطرح شده است.

به نظر می‌رسد سفر سعیده میرضیایف به روسیه نشانه‌ای از این بود که وی فراتر از مسئولیت‌هایش به‌عنوان دستیار اول رئیس‌جمهور عمل می‌کند؛ اما آنچه به طور رسمی اعلام شد این بود که این سفر و دیدارهای دوجانبۀ متعاقب آن، در چارچوب تعمیق مشارکت راهبردی بین روسیه و ازبکستان و در حوزه‌هایی مانند تجارت، مهاجرت، آموزش و همکاری‌های فرهنگی و پروژه‌های مشترک در زمینۀ صنعت و انرژی انجام گرفته است.

 با این حال، نکتۀ کلیدی، اظهارات سعیده در مورد «روابط نزدیک» بین رؤسای جمهور ازبکستان و روسیه بود که موجب برانگیخته شدن بحث‌های مربوط به آیندۀ سیاسی احتمالی دختر رئیس‌جمهور ازبکستان شد. مسکو که پیشتر انتقال‌ قدرت‌های خانوادگی در کشورهای پساشوروی مانند ترکمنستان و آذربایجان را تجربه کرده است، به نظر نمی‌رسد در مورد سناریوی مشابه در ازبکستان نیز مخالفت جدی داشته باشد و در صورت تأمین منافع خود در ازبکستان، به این انتقال، چراغ سبز نشان خواهد داد.

البته سفر به روسیه اولین سفر مهم سعیده میرضیایف نبود. او سال گذشته نیز به عنوان دستیار اول رئیس‌جمهور ازبکستان طی سفر به قزاقستان به عنوان همسایه‌ای مهم برای این کشور، با «قاسم ژومارت توکایف»، رئیس‌جمهور قزاقستان دیدار کرد. از سوی دیگر، سعیده اکنون به یکی از سیاستمداران برجستۀ ازبکستان تبدیل شده است که مرتباً در جلسات رسمی شرکت می‌کند، با مقام‌های خارجی دیدار و به مناطق مختلف ازبکستان سفر می‌کند و سفرهای دیپلماتیک به خارج از کشور انجام می‌دهد. همۀ این شواهد نشان‌دهندۀ جاه‌طلبی‌های سیاسی وی است.

سعیده میرضیایف دختر ارشد رئیس‌جمهور ازبکستان است که با وجود اینکه هیچ تجربۀ قبلی در فضای سیاسی ازبکستان نداشت، توانست به سرعت مراحل پیشرفت را طی کند و در سال ۲۰۲۳ به عنوان دستیار اول شوکت میرضیایف منصوب شود. جایگاهی که دومین مقام عالی در ازبکستان پس از رئیس‌جمهور محسوب می‌شود.

قبلاً و پیش از انتصاب به دستیار اولی، او به عنوان رئیس بخش ارتباطات دفتر اجرایی رئیس‌جمهور (نوامبر 2020 - آگوست 2023)، معاون رئیس هیئت نظارت بنیاد عمومی حمایت و توسعۀ رسانه‌های جمعی ملی ازبکستان (ژانویۀ 2020 - نوامبر 2022) و معاون مدیر آژانس اطلاعات و ارتباطات جمعی نهاد ریاست جمهوری (آوریل 2019 - ژانویۀ 2020) مشغول به کار بوده است.

پس از همه‌پرسی قانون اساسی در بهار 2023 که محدودیت‌های دورۀ ریاست‌جمهوری در ازبکستان را تغییر داد و همچنین پیروزی شوکت میرضیایف در انتخابات زودهنگام ژوئیه، او تغییرات را در دولت خود آغاز کرد. سمت رئیس دفتر ریاست‌جمهوری، که پیش از این توسط «سردار عمرزاق‌اف» برای کمی بیش از یک سال تصدی شده بود، لغو شد و در ساختار جدید، همۀ مشاوران و دستیاران باید مستقیماً به رئیس‌جمهور گزارش می‌دادند. 

پس از آن سعیده میرضیایف به عنوان دستیار اول رئیس‌جمهور ازبکستان منصوب شد و عملاً به دومین شخصیت قدرتمند در ازبکستان تبدیل شد. تحلیلگران انتصاب‌های جدید شوکت میرضیایف را نشانه‌ای از بی‌اعتمادی رئیس‌جمهور به افراد بانفوذ در ازبکستان و همچنین نیاز وی به تکیه بر خانواده و وفاداران خود به دلیل محافظت از آسیب‌های احتمالی می‌دانند.

در آغاز ریاست‌جمهوری میرضیایف نیز بستگان نزدیک او تنها افرادی بودند که وی واقعاً به آنها اعتماد داشت و به همین دلیل تقریباً همۀ آنها درگیر سیاست شدند. اعضای خانوادۀ میرضیایف شامل دختر بزرگ او سعیده و دختر کوچکش شهنازه و همسر سعیده، «آیبیک تورسونوف» بودند. تورسونوف اکنون در بخش‌های مالی و اقتصادی دولت مشغول و بر تجارت متمرکز شده است. پدر وی نیز ژنرال «باتیر تورسونوف»، رئیس گارد ملی و رئیس سرویس امنیت دولتی ازبکستان است.

است، اما صحبت کردن در مورد جانشینی او برای شوکت میرضیایف بسیار زود است. سعیده به طور قطع در ادامۀ فعالیتش با توجه به ساختار قدرت در ازبکستان، با رقابت جدی از سوی دیگر افراد با نفوذ سیاسی در این کشور روبرو خواهد شد. افزون بر آن، شوکت میرضیایف، پس از به قدرت رسیدن در سال 2016 کنترل کامل بر وضعیت سیاسی و اقتصادی ازبکستان را حفظ کرده است و هیچ نشانه‌ای مبنی بر واگذاری قدرت در آیندۀ نزدیک مشاهده نمی‌شود، مضافاً اینکه او سال 2023 ، با انجام اصلاحات در قانون اساسی ازبکستان، مسیر را برای در اختیار داشتن قدرت تا سال 2037 برای خود هموار کرده است.

با این حال، اگر هم قرار به کناره‌گیری شوکت میرضیایف از قدرت باشد، او احتمالاً از الگوی ترکمنستان پیروی خواهد کرد، جایی که «قربانقلی بردی محمداف»، در سال ۲۰۲۲ طی یک انتخابات مدیریت شده ریاست‌جمهوری را به پسرش سردار واگذار کرد. «سردار بردی محمداف» رئیس‌جمهور کنونی ترکمنستان نیز پیش از روی کار آمدن، چندین سمت عالی‌رتبۀ دولتی را بر عهده داشت.

کارشناسان معتقدند هرگونه انتقال قدرت در ازبکستان باید از حمایت سرویس امنیت ملی قدرتمند ازبکستان برخوردار باشد و سعیده میرضیایف در این زمینه نسبت به سایر رقبا وضعیت بهتری دارد و می‌تواند روی حمایت پدر همسرش، باتیر تورسونوف، که در حال حاضر رئیس سرویس امنیت ملی ازبکستان است، حساب کند.

در حالی که مسئولیت‌های دقیق سعیده میرضیایف در سمت جدیدش نامشخص است، اما به نظر می‌رسد او در تلاش است تا با فعالیت‌هایی در حوزۀ زنان، آموزش و فرهنگ، تصویر بین‌المللی ازبکستان را بهبود ببخشد. در حوزۀ داخلی نیز پیشینه و سوابق فعالیت‌های وی در همین مدت زمان کوتاه نشان‌دهندۀ اهتمام او به مسائل زنان و اصلاحات اجتماعی و مسائل فرهنگی در ازبکستان است. ویژگی‌های شخصیتی سعیده میرضیایف شامل قدرت رهبری، ارتباط مؤثر با جامعه و دیدگاه آینده‌نگر وی نیز نام او را به عنوان یک چهرۀ تأثیرگذار در آیندۀ ازبکستان مطرح کرده است.

در خصوص سفر اخیر سعیده میرضیایف به روسیه نیز می‌توان گفت که این سفر بیشتر از اینکه یک سیگنال در مورد تغییر قریب‌الوقوع قدرت در ازبکستان باشد، به نظر می‌رسد یک نمایش تداوم مسیر باشد و باید در سال‌های آینده انتظار تقویت بیشتر موقعیت او را داشت. برای اظهار نظر قطعی در خصوص آیندۀ وی نیز فعلاً باید منتظر آرایش نهایی نیروهای سیاسی داخلی در ازبکستان و عوامل دیگری همچون تصمیم‌های نخبگان و وضعیت ژئوپلیتیکی این کشور باشیم.

در نهایت، حفظ قدرت در خانوادۀ میرضیایف می‌تواند تضمین امنیتی برای اعضای خانواده و اطرافیان او باشد، چرا که بسیاری از آنها از زمان به قدرت رسیدن شوکت میرضیایف در سال۲۰۱۶ ثروت‌های هنگفتی اندوخته‌اند و به مناصب مهمی در بخش‌های مختلف دولتی رسیده‌اند و به هیچ وجه علاقه ندارند که اتفاق‌هایی که خانواده‌های «اسلام کریم‌اف» (رئیس‌جمهور قبلی ازبکستان) پس از مرگ وی و «نورسلطان نظربایف» (اولین رئیس‌جمهور قزاقستان) پس از کناره‌گیری وی از قدرت تجربه کردند - شامل مصادرۀ اموال و ممنوعیت‌ فعالیت‌های سیاسی و اقتصادی- گریبان‌گیر آنها شود.