مطالعات شرق/

مصاحبه اختصاصی با "پرویز ملاجانوف"؛ کارشناس سیاسی تاجیک

تاجیکستان، فقیرترین کشور در میان جمهوری‌های شوروی سابق به حساب می‌آید که نزدیکی به یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین کانون‌های بحران منطقه‌ای (افغانستان) در کنار فراهم بودن بسترهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی مناسب برای رشد تروریسم در آن، موجب آسیب‌پذیری این کشور از این مقوله شده است. این در حالیست که بسته‌تر شدن فضای سیاسی و افزایش بی‌سابقه سطح اقتدارگرایی این کشور از سال 2014 که به موجب آن فعالیت بسیاری از احزاب و گروه‌های سیاسی ممنوع شد و عده بسیاری از فعالان سیاسی این کشور یا به زندان افتاده و یا مجبور به ترک این کشور شدند، موجب آسیب‌پذیری بیش از پیش دوشنبه در برابر گروه‌های تروریستی، بویژه داعش شده است. از سوی دیگر، حضور تاجیکها در حملات تروریستی اخیر در ایران (حملات تروریستی به حرم شاهچراغ) و حتی برخی حملات دیگر داعش در افغانستان نسبتا پرشمار بوده است. بر همین اساس، در جهت آسیب‌شناسی و بررسی دلایل حضور تاجیک‌ها در گروه‌های افراطی و تروریستی، «مؤسسه مطالعات راهبردی شرق» با "پرویز ملاجانوف"؛ کارشناس سیاسی تاجیک مصاحبه‌ای اختصاصی داشته است که در ادامه می‌خوانید:
 
مطالعات شرق: شمار نیروهای تاجیک حاضر در حملات تروریستی اخیر در ایران و افغانستان محسوس بوده است. به نظر شما علت استفاده داعش از نیروهای تاجیک در چند عملیات‌ اخیر چه بوده است؟
ملاجانوف: متاسفانه طی شش ماه اخیر شاهد انجام عملیات تروریستی و آن هم از نوع بسیار وحشتناکی از سوی تاجیک‌ها در ایران و افغانستان بودیم که این موضوع جای تأمل دارد. در واقع در این گونه عملیات، گروه تکفیری داعش، تاجیک‌هایی را که پس از شکست این سازمان در سوریه و عراق تحت عنوان «داعش خراسان» در راستای برنامه‌های آینده خویش و با طرح و سازماندهی غرب و بویژه آمریکا، به افغانستان منتقل کرده بود، مورد استفاده قرار می‌دهد. زیرا هدف غرب، ضربه زدن به منافع روسیه، چین و ایران با ناامن نگه داشتن افغانستان است و به همین جهت به دنبال آن است که فرصت برقراری ثبات و آرامش را از این کشور بحران زده بگیرد. اما نکته بعدی این است که تاجیک‌های عضو داعش اکنون عملا در یک بن بست قرار گرفته‌اند و نه می‌توانند به تاجیکستان و روسیه برگردند و نه راه دیگری برای رفتن به غرب برای آنها وجود دارد. زیرا در صورت بازگشت به تاجیکستان که وطن آنان است و یا روسیه که از آن به سوریه و عراق رفته اند، قطعا به حبس‌های طولانی محکوم خواهند شد. بنابراین این افراد که از آینده نا امید شده‌اند، تحت تأثیر تبلیغات زهراگین داعش راه نجات خویش را در حمله به طالبان و مراکز مذهبی ایران می‌بینند. زیرا داعش، کمک‌های ایران به سوریه و عراق و نقش ژنرال «قاسم سلیمانی» در شکست گروه تکفیری داعش در این دو کشور عربی را عامل ناکامی این سازمان تروریستی معرفی کرده است و با شستشوی مغزی نیروهای خود در صدد انتقام گیری است.

مطالعات شرق: روسیه یکی از کانون‌های مهم جذب نیروهای تاجیک به گروه‌های تروریستی بوده است. چه عواملی باعث می‌شود این افراد در روسیه به این گروه‌ها جذب شوند؟ آیا دولت روسیه اقدام‌ خاصی برای پیشگیری از این روند انجام داده است؟
ملاجانوف: بله براساس آمار رسمی، بیش از ۲ هزار تاجیک طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ به سوریه و عراق رفته‌اند که ۸۰ درصد آنان در قلمرو روسیه به عنوان کارگر مهاجر فعالیت می‌کردند. حتی تعدادی از این افراد به همراه خانواده‌های خویش به سوریه و عراق رفته بودند که حدود ۵۰۰ تن از آن‌ها کشته شده و اکنون زن و فرزندانشان سرگردان هستند. یکی از دلایل جذب تاجیک‌ها به صفوف گروه داعش در روسیه، تبلیغات گسترده رسانه‌ای این سازمان تکفیری از طریق شبکه‌های اجتماعی است. اما دلایل دیگری از جمله سخت بودن شرایط ثبت نام و هزینه بالای دریافت مجوز رسمی کار به صورت ماهانه، فشار نیروهای انتظامی روسی به کارگران جوان تاجیک و در نهایت نبود حمایت‌های لازم حقوقی از سوی سفارت و نهادهای سیاسی تاجیکستان بوده است که موجب می‌شود این افراد با وعده گروه داعش مبنی بر پرداخت حقوق بالا فریب بخورند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که انگیزه عمده کارگران مهاجر تاجیک از پیوستن به گروه‌های تروریستی و افراطی طی سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ اعتقادات انحرافی ناشی از فعالیت مبلغان این سازمانها و همچنین کسب منافع مالی بوده است. اما دلیل اصلی موفقیت مبلغان گروه داعش در شست‌وشوی مغزی کارگران مهاجر تاجیک در روسیه، نبود آگاهی و دانش اسلامی در این افراد است. در واقع محدودیت‌های آموزش علوم اسلامی در تاجیکستان موجب شده است که این افراد خیلی راحت در دام فریب گروه‌های تروریستی و افراطی گرفتار شوند. جذابیت در بیان مطالب از سوی مبلغان داعش، نبود برنامه سازمان یافته مناسب برای ادغام کارگران تاجیک در جامعه روسیه و موانع پیچیده اداری هنگام دریافت مجوز کار و اقامت در این کشور و همچنین کارفرمایانی که برای فرار از پرداخت مالیات و پرداخت دستمزدهای کمتر، اقدام به جذب کارگران مهاجر بدون امضاء قرارداد می‌کنند، از دیگر عوامل‌ پیوستن این افراد به گروه‌های تروریستی و تکفیری هستند. البته دولت روسیه تلاش می‌کند از طریق اداره مفتیات مسلمانان این کشور و با استفاده از مساجد و سازمان‌های کارگری، به کارگران جوان مهاجر تاجیک خطرهای عضویت در گروه‌های افراطی و تکفیری را گوشزد کند. ولی همزمان اقدام‌های برخی از نهادهای امنیتی و انتظامی روسیه که اخیرا با افزایش فشار بر کارگران مهاجر تاجیک و بازداشت گسترده آنان به بهانه نقض قوانین کار و اقامت همراه بوده است، این تلاش‌ها را زیر سوال می‌برد. این نوع برخورد با کارگران مهاجر و بویژه تاجیک‌ها این بهانه را به دست گروه‌های افراطی و تروریستی می‌دهد که آنان با این ادعا که روسیه حقوق مسلمانان را نقض می‌کند، جوانان مهاجر تاجیک را تحت تأثیر قرار دهند.

مطالعات شرق: عمده نیروهای جذب شده به سازمان‌های افراطی و تروریستی در تاجیکستان جوانان بوده‌اند که به نظر می‌رسد در شرایط محدودیت‌های داخلی برای پاسخ به نیازهای مذهبی به این سمت جذب شده‌اند. آیا دولت برنامه مدونی برای ارائه آلترناتیو‌های مذهبی جهت فعالیت‌های این جوانان ارائه کرده است؟
ملاجانوف: بله یکی از عوامل گرایش جوانان تاجیک به گروه‌های افراطی و تروریستی فضای بسته و محدود بودن آموزش‌های اسلامی و عبادی در داخل تاجیکستان است. زیرا در این کشور ورود جوانان قبل از ۱۸ سال و همچنین بانوان به مساجد ممنوع است. آموزش احکام اسلامی و قران کریم نیز ممنوع بوده و در کشوری با جمعیت ۱۰ میلیون نفری که ۹۸ درصد آنها مسلمان هستند، به غیر از یک دانشکده اسلامی در شهر دوشنبه هیچ مدرسه یا مرکز دیگری که جوانان بتوانند از طریق آن با اسلام آشنا شوند، وجود ندارد. از سوی دیگر، به دلیل مهاجرت اکثر مردان تاجیک به روسیه برای کار، وظیفه تربیت فرزندان در تاجیکستان به عهده مادران است که با توجه به اینکه مادران نیز مجبورند کار کنند، وقتی برای آموزش اسلام به فرزندان خویش ندارند. در این شرایط، طبیعی است که کارگران جوان مهاجر تاجیک در روسیه تحت تاثیر افکار مبلغان گروه‌های تروریستی و تکفیری نظیر داعش قرار می‌گیرند که از ابزارهای تبلیغاتی پیشرفته‌ای استفاده می‌کنند و این باور برای این افراد ایجاد می شود که اسلام واقعی همین است. تا زمانی که آموزش اسلام در مدارس دولتی تاجیکستان راه اندازی نشود و همچنین محدودیت‌های اعمال شده در مورد حضور جوانان در مساجد و ممنوعیت آموزش قران کریم و علوم اسلامی لغو نشود، نمی‌توان نسبت به بهبود اوضاع امیدوار بود. اما متاسفانه در حال حاضر، تنها راهکار دولت بازداشت و زندانی کردن افراد است و هیج تغییری در بحث آموزش اسلام و قران کریم مشاهده نمی‌شود. من به کشورهای زیادی از اتحادیه اروپا و آمریکا سفر کرده‌ام. با تعدادی از افراد وابسته به گروه‌های سلفی و حتی اعضای سابق داعش نیز برخورد داشتم. نکته جالب در خصوص این افراد برای من این بود که آنان با وجود زندگی در غرب، همچنان افکار تکفیری خویش را تبلیغ می‌کنند و بحث کردن با آنان بر سر مسائل عقیدتی هیج فایده‌ای ندارد. عقاید و تفکر این افراد برعکس تاجیک های داعشی اسیر شده به دست طالبان است. زیرا تاجیک های داعشی اسیر شده به دست طالبان در اعتراف‌های خویش فشار دولت این کشور بر مسلمانان در انجام واجبات دینی در تاجیکستان را دلیل گرایش خویش به داعش عنوان می کنند و در ظاهر اظهار پشیمانی می‌کنند.

مطالعات شرق: در گزارش‌های اخیر مقام‌های تاجیک اظهارنظرهای زیادی در خصوص تحرکات گروه‌های شبه‌نظامی مختلف در شمال افغانستان مطرح شده است. به نظر شما این تهدید تا چه حد جدی است و چگونه می‌تواند بر امنیت منطقه تاثیرگذار باشد؟
ملاجانوف: مقام‌های تاجیکستان معتقدند که با وجود تأکید طالبان مبنی بر عدم حضور اعضای گروه‌های تروریستی در خاک افغانستان، حدود ۲۰ سازمان تروریستی در شمال این کشور فعالیت‌های زیرزمینی دارند که امنیت این کشور و منطقه را با خطر جدی رو به رو می‌کنند. طالبان اکنون بر اکثر مناطق افغانستان تسلط دارد و با توجه به روابط این گروه با روسیه، چین و ایران، گمان نمی‌رود که اجازه انجام عملیات نظامی علیه تاجیکستان را بدهد. به این دلیل که سه کشور یادشده خواستار حفظ ثبات و امنیت در تاجیکستان هستند. بنابراین گروه جنگجویان تاجیک که متحد طالبان هستند نیز نمی‌توانند علیه منافع تاجیکستان اقدام کنند. اما نباید موضوع تاثیر روانی حکومت طالبان در افغانستان بر افکار عمومی داخلی کشورهای آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان را نادیده گرفت. زیرا تعدادی از جوانانی که بیکار هستند و هیح امیدی به زندگی خوب را در تاجیکستان ندارند و از طرف دیگر، شاهد فساد مالی و اداری گسترده در این کشور هستند، این پرسش را مطرح می‌کنند که اگر طالبان توانست چرا ما نتوانیم؟ بنابراین، نابسامانی‌های اجتماعی موجب می‌شود اندیشه نسل جوان تغییر کند و سمت و سوی افراطی‌گری به خود بگیرد. البته مقام‌های تاجیک نیز با بزرگ‌نمایی تهدید ناشی از حضور گروه‌های تروریستی در شمال افغانستان به دنبال دریافت کمک‌های مالی و تسلیحاتی بیشتر از خارج هستند تا بتوانند مرز مشترک این کشور با افغانستان را تقویت کنند.

مطالعات شرق: به نظر شما آیا عملکرد طالبان در جهتی بوده که موجب رشد فعالیت‌های گروه‌های تروریستی در شمال افغانستان شود؟ اطلاعات شما از حضور احتمالی تاجیک ها در گروه‌های افراطی در افغانستان چیست؟ در چنین شرایطی چه الزام‌هایی پیش‌روی دولت تاجیکستان خواهد بود؟ راهبرد دولت تاکنون چگونه بوده است؟
ملاجانوف: بدیهی است که نگرانی‌هایی در خصوص ناتوانی طالبان در جلوگیری از فعالیت گروه‌های تروریستی در افغانستان وجود دارد. طبق اطلاعات من، گروه موسوم به "انصار الله" که از تاجیک‌های تاجیکستانی تشکیل شده است و در سال‌های اشغال افغانستان توسط نظامیان آمریکایی و ناتو، از متحدان طالبان بودند و علیه نظامیان غربی عملیات انجام می‌دادند، اکنون به گفته مقام‌های طالبان به «تحریک طالبان تاجیکستان» تغییر نام داده است. در این نکته تردیدی نیست که طالبان از وجود این گروه برای ترساندن حکومت تاجیکستان استفاده خواهد کرد. اما کار به درگیری نظامی نخواهد کشید. به این دلیل که طالبان به دنبال کسب مشروعیت جهانی است و می‌خواهد که با کشورهای همسایه روابط نزدیک اقتصادی و تجاری داشته باشد. در حال حاضر نیز با وجود اینکه حکومت تاجیکستان با طالبان روابط رسمی سیاسی ندارد، اما صادرات برق، سیمان و زغال سنگ به افغانستان را ادامه می‌دهد. به نظر من، حمایت دولت تاجیکستان از «احمد ولی مسعود» فرمانده جبهه مخالف طالبان در افغانستان نیز بیشتر جنبه سیاسی دارد و در این مورد دوشنبه با روسیه، چین و ایران هماهنگ عمل خواهد کرد. از سوی دیگر، احتمالا تاجیکستان نیز سیاستی مشابه طالبان در حمایت از مخافان مسلح دوشنبه را در دستور کار دارد و می‌خواهد با دفاع از "احمد ولی مسعود"، این گروه را تحت فشار قرار دهد و به طالبان گوشزد کند مادامی که شما از گروه تاجیک های "انصار الله" حمایت می کنید ما هم به دفاع از مخالفان شما ادامه خواهیم داد. اگر طالبان در مهار گروه‌های تروریستی در افغانستان موفق شود، سیاست دولت تاجیکستان نیز تغییر خواهد کرد. همانند سیاست چین که در قبال آن، طالبان گروه‌های جنگجوی شامل اویغور‌های جدایی طلب مخالف دولت پکن را مهار کرد و یا به مناطق دوردست و به داخل پاکستان و تعدادی را به ترکیه انتقال داد. طالبان با این اقدام خیال چین را راحت کرد و پکن اکنون به یکی از سرمایه گذاران مهم خارجی در افغانستان تبدیل شده است. فعلا راهبرد حکومت تاجیکستان برگزاری نشست‌های مختلف برای تشریح موضع این کشور در قبال طالبان، تأکید بر ضرورت تشکیل دولت فراگیر با مشارکت تمامی نمایندگان گروه‌های سیاسی، مذهبی و قومی افغانستان، یادآوری تهدید‌های ناشی از حضور گروه‌های تروریستی در شمال این کشور و جذب کمک‌های مالی و تسلیحاتی از خارج برای تحکیم مرز مشترک خود با افغانستان است.
انتهای مطلب/